Γήπεδα γκολφ: Επιπτώσεις στους υδατικούς και εδαφικούς πόρους και το ζήτημα της ερημοποίησης της Κρήτης

Εισήγηση στην ημερίδα «Γήπεδα γκολφ: Ποια τουριστική ανάπτυξη θέλουμε στην Κρήτη;» που διοργάνωσε το Παγκρήτιο Δίκτυο Οικολογικών Οργανώσεων στις 21 Μαΐου 2005 στο Πάνορμο Ρεθύμνου.

Δαναλάτος Γ. Νικόλαος

Περίληψη:

Η ερημοποίηση αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο υποβάθμισης γαιών στην ημιξηρική ζώνη της Ελλάδας που απειλεί και το σύνολο των εδαφών της Κρήτης.

Παρουσιάζονται επιγραμματικά οι παράγοντες ερημοποίησης και ιδιαίτερα αυτοί που αναφέρονται στη διάβρωση εδαφών και την εξάντληση υπογείων υδάτων από αλόγιστη χρήση γης όπως η καταστροφή δασικών και θαμνωδών εκτάσεων για τη δημιουργία χλοοταπήτων που είναι ιδιαίτερα απαιτητικοί σε νερό άρδευσης και λοιπές φροντίδες.

Σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης κατά της Ερημοποίησης, μια τέτοια αλλαγή χρήσης γης σε υπερ-ευαίσθητες στην ερημοποίηση περιοχές όπως η Κρήτη, πρέπει να βασίζεται σε λεπτομερειακές εδαφολογικές και υδρολογικές μελέτες των συγκεκριμένων περιοχών καθώς και ευρύτερη κοινωνική αποδοχή και πολιτική συναίνεση.

Η ομιλία:

Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση και τη φιλοξενία. Aν και έφερα στην αρχή μερικές αντιρρήσεις, λόγω της ημέρας, τώρα δηλώνω ενθουσιασμένος που ήρθα. Είναι μια πραγματικά συγκινητική κίνηση αυτό που γίνεται εδώ. Είναι επίσης μεγάλη μου τιμή που γνώρισα τον κο Rackham και άκουσα την ομιλία του.

Θεωρώ ότι η κα Μπριασούλη κάλυψε πάρα πολύ καλά το θέμα της τεχνικής πλευράς και αισθάνομαι ότι θα είμαι συμπληρωματικός. Θα ήθελα να σας πω ότι είμαι γεωπόνος με εμπειρία στην εδαφολογία και τις αρδεύσεις. Μερικές γνώμες που θα εκφέρω εδώ θα είναι και με την εμπειρία μου ως μέλους της Εθνικής Επιτροπής για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης.

Tο πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι η αλλαγή χρήσης γης από παρθένα βλάστηση, που όπως την περιέγραψε ο κος Rackham, είναι τόσο πλούσια, και αν γίνει γεωργικής ή οποιασδήποτε άλλης χρήσης, τι επιπτώσεις μπορεί να επιφέρει. Αυτό το ερώτημα έχει απαντηθεί εδώ και πολλά χρόνια. Πριν σας πω τη δική μου άποψη, διαβάστε τι έγραψε ένας αρχαίος πρόγονός μας, ο Πλάτωνας:

“ …Το εύφορο και μαλακό χώμα απομακρυνόταν από τα υψώματα στα χρόνια που πέρασαν γλιστρώντας σε μεγάλες ποσότητες και εξαφανιζόταν στα βάθη της θάλασσας. Έτσι αυτό που έχει απομείνει είναι μόνο ο ρηχός φλοιός της γης που μοιάζει με σκελετό άρρωστου κορμιού και παράγει μόνο τροφή για μέλισσες. Παλαιότερα ο τόπος μας διατηρούσε την ακεραιότητα του και αντί για ξερά βουνά είχε ψηλούς χωμάτινους λόφους με πολλά δάση, από τα οποία ακόμα και σήμερα φαίνονται σημάδια. Από τα δάση αυτά έχουν γίνει και οι στέγες πολλών κτιρίων που εξακολουθούν να είναι άθικτες μέχρι τις μέρες μας. Ακόμα, υπήρχαν πολλά άλλα καρποφόρα δέντρα και άφθονα βοσκοτόπια. Ο τόπος πλουτιζόταν κάθε χρόνο με το νερό της βροχής που δεν χανόταν όπως σήμερα που κυλάει πάνω στην αποψιλωμένη γη και καταλήγει στη θάλασσα, αλλά έχοντας πολλά χώματα (η γη) το συγκρατούσε η ίδια. Έτσι, όλα τα μέρη είχαν τρεχούμενα νερά από πηγές και ποτάμια. Οι βωμοί που έχουν απομείνει μέχρι σήμερα στα μέρη όπου υπήρχαν πηγές είναι σημάδια που επιβεβαιώνουν ότι είναι αληθινά όσα λέγονται τώρα….”

(Πλάτων: Τιμαίος και Κριτίας, Εκδ. Κάκτος, 1993:261-65).

H απάντηση, λοιπόν, στο αρχικό ερώτημα, λόγω του ότι, όπως θα δούμε αργότερα, η Αττική και η Κρήτη είναι στην ίδια βιοκλιματική ζώνη και έχουν τον ίδιο, πολύ υψηλό, κίνδυνο ερημοποίησης, δίδεται ήδη από τον Πλάτωνα.

H απάντηση είναι ότι, αν αλλάξει η χρήση γης και από παρθένα βλάστηση μεταβληθεί σε οποιαδήποτε άλλη γεωργικής φύσης, θα επέλθει ερημοποίηση. Όπως είπε και η κα Μπριασούλη πριν από μένα, για να δημιουργηθεί ένα εκατοστό εδάφους στην ξηροθερμική ζώνη της Μεσογείου, χρειάζονται από 500 έως 1000 χρόνια. Τότε, στην εποχή του Πλάτωνα, δεν είχαν κάνει τις μετρήσεις που κάναμε τα τελευταία 15 χρόνια και οι οποίες έχουν δείξει ότι η διάβρωση του εδάφους μπορεί να φτάσει και στο ένα εκατοστό ανά έτος. Επομένως μπορούμε να πούμε ότι σε μερικές περιοχές τα τελευταία 30 χρόνια από κακή χρήση γης χάσαμε τριάντα εκατοστά εδάφους που θα απαιτούσε 30.000 χρόνια για να ξαναγίνει, πράγμα που σημαίνει πρακτικά ότι δε θα ξαναγίνει ποτέ. Αυτό είναι η ερημοποίηση.

Ο σχεδιασμός χρήσεων γης

1. Αναγνώριση ανάγκης αλλαγής χρήσης γης
2. Κατάστρωση στόχων
3. Κατάστρωση σεναρίων εναλλακτικών χρήσεων και αναγνώριση των απαιτήσεών τους
4. που υπάρχουν στην περιοχή μελέτης
6. Επιλογή των προτεινόμενων χρήσεων για κάθε τύπο γης
7. Σχεδιασμός έργου – μελέτη βιωσιμότητας
8. Απόφαση για εφαρμογή
9. Εφαρμογή
10. Επίβλεψη έργου

H μεγάλη διάβρωση και η ερημοποίηση σαν αποτέλεσμα της αποψίλωσης του εδάφους είναι το ένα σκέλος της ομιλίας μου. Tο άλλο είναι το ζήτημα του νερού. Μια τέτοια αλλαγή χρήσης γης προκειμένου να γίνει ένα γήπεδο γκολφ θα είχε τεράστιες ανάγκες νερού. Δεν έχω διαβάσει σχετικές μελέτες ή σχέδια δράσης τέτοιων έργων. O κος Κουσούνης έγραψε στην Καθημερινή ότι ένα γήπεδο γκολφ χρειάζεται 200 χιλιοστά νερού. Αυτά είναι πάρα πολύ λίγα όπως θα δούμε στη συνέχεια. Επειδή πρόκειται για σχεδιασμό αλλαγής χρήσης γης, σύμφωνα με τον FAO ο σχεδιασμός χρήσεων γης σύμφωνα με τον FAO-UNESCO (1976) ακολουθεί κάποια βήματα. Πρώτα αναγνωρίζεται η ανάγκη αλλαγής χρήσης και γίνεται η καταγραφή των στόχων. Έπειτα εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις και αναγνωρίζονται οι μορφές χρήσης γης που θα προκύψουν. Κατόπιν γίνεται αναγνώριση και χαρτογράφηση των διαφορετικών τύπων γης που επιλέγονται για την αλλαγή χρήσης στην υπό μελέτη περιοχή και γίνεται αξιολόγηση, δηλαδή εκτίμηση της καταλληλότητας των συγκεκριμένων τύπων γης για τη συγκεκριμένη χρήση γης που μελετάται. Μετά ακολουθούν οι πολιτικοί που πρέπει να ενημερωθούν και να πάρουν αποφάσεις για να εκπονηθεί ή όχι το σχέδιο για το έργο και για να οριστεί ο φορέας επίβλεψης κατά την πορεία της υλοποίησης.

Από το βήμα της αναγνώρισης και χαρτογράφησης των διαφόρων τύπων γης έως το βήμα της σύγκριση και αξιολόγησης των διαφόρων τύπων γης για τη διαφορετική χρήση γης ασχολούνται οι τεχνοκράτες: οι γεωπόνοι, οι οικονομολόγοι, οι περιβαλλοντολόγοι, οι χωροτάκτες, κλπ. Τα βήματα αυτά αφορούν στην αξιολόγηση γαιών, η οποία, εξ ορισμού είναι η εκτίμηση της καταλληλότητας των συγκεκριμένων μονάδων γης και όχι μιας περιοχής πολλών χιλιάδων στρεμμάτων. Tα χιλιάδες στρέμματα περικλείουν πολλές διαφορετικές μονάδες γης. H κάθε μονάδα γης πρέπει να είναι χαρτογραφημένη και να περιγράφεται το κλίμα (που βέβαια αφορά μια ευρύτερη ζώνη), το έδαφος, η υδρολογία και η φυσική βλάστηση. Όλες αυτές οι μονάδες γης που περιλαμβάνονται στην υπό μελέτη περιοχή πρέπει να αξιολογηθούν χωριστά.

Στην παραπάνω εικόνα φαίνεται το μοντέλο αξιολόγησης του FAO που βασίζεται στο Σύστημα Χρήσης Γης. Κάθε μονάδα γης χαρακτηρίζεται εκτός του κλίματος, από το έδαφος, την υδρολογία, το ανάγλυφο, την γεωλογία του κλπ. Και αξιολογείται για κάθε ξεχωριστή χρήση γης που με τη σειρά της χαρακτηρίζεται από τον τύπο της χρήσης, τον ανθρώπινο παράγοντα (κόστος και διαθεσιμότητα εργατικών, κλπ) και τον εξοπλισμό. Στην εικόνα φαίνονται οι εισροές και εκροές του συστήματος χρήσεις γης. Για λόγους κατανόησης δεξιά είναι το οικονομικό περιβάλλον, και αριστερά είναι το φυσικό περιβάλλον. Εκτός από τις περιβαλλοντικές και οικονομικές εισροές, το σύστημα χρήσης γης χαρακτηρίζεται και από περιβαλλοντικές εκροές. Δηλαδή η χρήση μιας συγκεκριμένης μονάδας γης θα έχει ορισμένες εκροές. (Δεν υπάρχει περίπτωση να μην έχει.) Αυτές μπορεί να είναι: διάβρωση του εδάφους, εξάτμιση υδροφορέων, υποβάθμιση υπόγειων νερών, αλατότητα ή νατριώση. Αυτές οι εκροές πιθανά να προκαλέσουν μια μη αναστρέψιμη κατάσταση. Για παράδειγμα ένα έδαφος μετά από κακή χρήση 30-40 ετών περιορίζεται στα 3-5 εκατοστά: αυτό είναι ερημοποίηση και δεν είναι δυνατό να αποκατασταθεί.

Η αξιολόγηση γαιών (FAO-UNESCO, 1976) διέπεται από μερικές αρχές, η τέταρτη από τις οποίες καθορίζει ότι: 

«Η εκτίμηση καταλληλότητας πόρων γης για συγκεκριμένη χρήση γίνεται με βάση την εξασφάλιση της αειφορίας των πόρων. Η καταλληλότητα δεν πρέπει να εκτιμάται για μια χρήση που βραχυπρόθεσμα είναι επωφελής ενώ μακροπρόθεσμα καταστρέφει την παραγωγικότητα των πόρων γης».

Σύμφωνα με την αρχή αυτή, οφείλουμε να λαμβάνουμε υπόψη ότι οποιαδήποτε αλλαγή χρήσης γης βασίζεται στην αειφορία των πόρων. Δεν αποφαινόμαστε ότι μια μονάδα γης είναι επιλέξιμη για αλλαγή χρήσης, αν ξέρουμε εκ των προτέρων ότι θα υπάρχει απώλεια πόρων. H καταλληλότητα δεν πρέπει να εκτιμάται για μια αλλαγή χρήσης που βραχυπρόθεσμα θα είναι επωφελής, ενώ μακροπρόθεσμα καταστρέφει την παραγωγικότητα.

H ερημοποίηση έχει πολλούς ορισμούς. Ένας απ’ αυτούς, ο τελευταίος και πιο γνωστός, είναι ο εξής: «Ερημοποίηση είναι η υποβάθμιση γαιών στις ημίξηρες περιοχές που προέρχονται από κλιματικές αλλαγές και ανθρώπινες ενέργειες και προκαλούν μείωση της εδαφικής γονιμότητας, δομής και ικανότητας να διατηρούν χλωρίδα, πανίδα και ανθρώπινη δραστηριότητα καταλήγοντας σε πενία, εξάντληση και τελικά εγκατάλειψη και καταστροφή της γης».

Το φαινόμενο απειλεί να μετατρέψει 30% της Ελληνικής επικράτειας σε ερημικά τοπία με υποτυπώδη βλάστηση.

Από τους σημαντικότερους παράγοντες ερημοποίησης είναι το κλίμα. Στην Ελλάδα ξεχωρίζουμε τους παρακάτω 2 κλιματικούς τύπους υψηλού κινδύνου.

Πολύ υψηλός κίνδυνος

Ξηροθερμο-μεσογειακή ζώνη του βιοκλιματικού χάρτη.- Περιέχει 5% της συνολικής έκτασης - Θερμές παραλιακές περιοχές της Α. Κρήτης και των ΝΑ Κυκλάδων, κλπ.

Υψηλός κίνδυνος

Θερμο-μεσογειακή ζώνη (10% έκτασης). – Βόρεια παράλια Κρήτης, Νότια παράλια Κ. και Α. Κρήτης, Δωδεκάνησα, Κυκλάδες, Κύθηρα, ΒΑ και Α. Παράλια Αργολίδας και Κορινθίας, Ν.Α. παράλια Αττικής, ΝΔ παράλια Ευβοίας, Χίος, Μυτιλήνη, κλπ.

H ερημοποίηση σύμφωνα με τα προγράμματα CORINE και MEDALUS απειλεί πάνω από 30% της ελληνικής επικράτειας. Είναι ο σημαντικότερος κίνδυνος υποβάθμισης γαιών στην Ελλάδα, αλλά και στην υπόλοιπη Μεσόγειο. Όπως ελέχθη, ο κυριότερος παράγοντας ερημοποίησης είναι το κλίμα. Στην παραπάνω εικόνα φαίνονται οι βιοκλιματικές ζώνες που βρίσκονται στον πιο ψηλό κίνδυνο για ερημοποίηση. Είναι αυτές που, όπως λέγεται, ανήκουν στην ξηροθερμική μεσογειακή ζώνη στο βιοκλιματικό χάρτη. Όπως φαίνεται καθαρά, στη ζώνη αυτή ανήκει ένα μεγάλο μέρος της Ανατολικής Κρήτης. O υψηλός κίνδυνος ερημοποίησης λόγω κλίματος βρίσκεται στη θερμο-μεσογειακή ζώνη και περιλαμβάνει τα νότια παράλια της κεντρικής και ανατολικής Κρήτης και άλλες περιοχές της Ελλάδας. Όπου το χρώμα είναι κόκκινο ή σχεδόν κόκκινο, είναι οι περιοχές που βρίσκονται σε πολύ υψηλό και υψηλό κίνδυνο ερημοποίησης λόγω κλίματος.

Σχετικά τώρα με τους υπόλοιπους παράγοντες που χαρακτηρίζουν τις μονάδες γης που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο για ερημοποίηση παραθέτουμε τα κυριότερα χαρακτηριστικά κατωτέρω, με έμφαση στα απαντώμενα χαρακτηριστικά στο περιβάλλον της Κρήτης.

Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται ο χάρτης επικινδυνότητας για ερημοποίηση. Oι περιοχές υψηλού κινδύνου που παριστώνται με κόκκινο χρώμα χαρακτηρίζονται από πολύ μικρό ύψος βροχής, υψηλή εξατμισοδιαπνοή και μεγάλη διαβρωσιμότητα λόγω μεγάλων κλίσεων του εδάφους. Αυτά τα χαρακτηριστικά μαζί με τη γεωλογία και την εδαφολογία κάθε μονάδας γης πρέπει σε μια μελέτη να περιγράφονται λεπτομερώς.

 
Tα πιο ευαίσθητα στη διάβρωση πετρώματα είναι τα ασβεστολιθικά που αποτελούνται από αβαθή εδάφη. H Ελλάδα και ειδικά η Κρήτη είναι πλούσια σε ασβεστολιθικά πετρώματα με μεγάλη υδατοπερατότητα και ξηροθερμικό μικροκλίμα. Aν και η μάργα δίνει βαθύ έδαφος, στις περιόδους ξηρασίας έχουμε πολύ ξηροθερμικό περιβάλλον και γίνεται πολύ ευδιάβρωτη. Μάργα υπάρχει σε πολλές περιοχές της Ανατολικής Κρήτης. Αλλά και όσον αφορά στην υδρολογία μιας περιοχής, είναι απαραίτητο να έχουμε λεπτομερείς πληροφορίες για την εξατμισοδιαπνοή μιας περιοχής, τη βροχόπτωση, την επιφανειακή απορροή, τη διείσδυση και τα υπόγεια νερά.

Πολύ σημαντικούς δείκτες ερημοποίησης στην ημιξηρική ζώνη αποτελούν α) η ικανότητα βλάστησης του επιφανειακού εδάφους ώστε να έχει ικανή κάλυψη για να αποφευχθεί η διάβρωση και β) η διαβρωσιμότητα του εδάφους, δηλαδή το κατά πόσον το ίδιο το έδαφος είναι εύκολο να διαβρωθεί. Είναι σίγουρο ότι χρειαζόμαστε εδαφολογικές μελέτες για να κάνουμε εκτίμηση των χαρακτηριστικών αυτών.

Στα πλαίσια των διεθνών συνθηκών για την προστασία του περιβάλλοντος (Ατζέντα 21), η Ελλάδα δημιούργησε το 1996 με νόμο την Εθνική Επιτροπή για την καταπολέμηση της απερήμωσης το 1996, ενώ το 2001 κατετέθη το Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση της απερήμωσης.

Mε βάση τα ανωτέρω και σύμφωνα με τη Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για την Απερήμωση, του 1994/21, η οποία ήταν επόμενο της Συνόδου του Pίο, η Κρήτη κατατάσσεται στα πιο ευαίσθητα οικοσυστήματα μαζί με την Αττική και μερικά άλλα νησιά, πράγμα το οποίο μπορούμε να δούμε πολύ καθαρά στον παραπάνω χάρτη του κινδύνου ερημοποίησης στην Ελλάδα. O χάρτης προέρχεται από την Επιτροπή Απερήμωσης. Σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης του 2001 δεν μπορεί να γίνει αλλαγή χρήσης γης χωρίς περιβαλλοντικές μελέτες και χωρίς να υπάρχει κάποιο υπόβαθρο, αλλά ειδικά στις ζώνες υψηλού κινδύνου το σχέδιο δράσης προτείνει να νομοθετηθεί η απαγόρευση κάθε αλλαγής χρήσης γης αν δεν υπάρχει ευρεία κοινωνική αποδοχή, αλλά και πολιτική συναίνεση.

Σύμφωνα, λοιπόν, με το σχέδιο αυτό, πρέπει να προσδιοριστούν οι απειλούμενες περιοχές. Μετά τη γενική οριοθέτηση η οποία υπάρχει και φαίνεται στο χάρτη, όλη η πεδινή Κρήτη είναι ζώνη υψηλού κινδύνου, και επομένως θα πρέπει να γίνει λεπτομερής οριοθέτηση σε επίπεδο λεκανών απορροής, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των φορέων, ενεργοποίηση των φορέων υλοποίησης με ενεργή συμμετοχή των κοινωνικών φορέων και για το σχεδιασμό χρήσης γαιών, ενώ προκειμένου για τις γαίες που ανήκουν στις ζώνες πολύ υψηλού κινδύνου, δε θα πρέπει να γίνεται τίποτα απολύτως (καμία ενέργεια).

Σήμερα όμως, εφόσον η επιτροπή, η οποία απαρτίζεται από τεχνοκράτες μεγάλου βεληνεκούς, κάνει λόγο για σύσταση ανώτατου συμβουλίου που θα απαρτίζεται από εκπροσώπους τόσο της κυβέρνησης όσο και της αντιπολίτευσης και την ίδια την επιτροπή για να αποφασίσει κάποια αλλαγή χρήσης γης, συμπεραίνουμε ότι το ξερίζωμα ενός δέντρου σ’ αυτές τις περιοχές, σήμερα μπορεί να μην είναι παράνομο, αλλά είναι ανεπίτρεπτο! Σε χαμηλότερο επίπεδο θα πρέπει να είναι τα νομαρχιακά συμβούλια που θα λαμβάνουν μέρος στις αποφάσεις αλλαγής χρήσεων και οι αρμόδιες δημοτικές υπηρεσίες να επιβλέπουν αν τηρούνται οι διατάξεις της χρήσης γαιών.

Στα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης της ερημοποίησης, το Σχέδιο Δράσης προβλέπει:
- Προσδιορισμό απειλούμενων περιοχών
- Γενική οριοθέτηση
- Λεπτομερή οριοθέτηση (επίπεδο λεκάνης απορροής)
- Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση φορέων
- Ενεργοποίηση φορέων υλοποίησης (ενεργή συμμετοχή κοινωνικών φορέων) 
- Σχεδιασμό χρήσης γαιών
- Ανώτατο Συμβούλιο (υπουργεία, αντιπολίτευση, Εθν. Επιτροπή
- Νομαρχιακά συμβούλια
- Αρμόδιες δημοτικές υπηρεσίες για επίβλεψη τήρησης διατάξεων χρήσης γαιών

Προστασία από «παράνομη» αλλαγή χρήσης

Η αλλαγή χρήσης δασικών εκτάσεων θα γίνεται μετά από ακριβή εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και μόνο σε περίπτωση σοβαρών κοινωνικών αναγκών που δεν είναι δυνατόν να ικανοποιηθούν με άλλους τρόπους λιγότερο δυσμενέστερους για το περιβάλλον και το κοινωνικό σύνολο. Επομένως, αν με ρωτούσε κάποιος με την εμπειρία μου ως εδαφολόγου και ως μέλους της επιτροπής, τι θα γινόταν με αυτά τα γήπεδα του γκολφ, πιστεύεις ότι θα προκληθεί απερήμωση, θα είχαμε μεγάλη διάβρωση; κλπ, θα του έλεγα - προσωπική μου άποψη - ότι για κάποια χρόνια που θα χρησιμοποιηθούν, αν εφαρμοστεί το νερό που χρειάζεται (θα δούμε αμέσως πόσο είναι αυτό και δεν πιστεύω ότι αυτό το νερό μπορεί να βρεθεί) δε θα υπάρχει άλλη οικολογική καταστροφή, αλλά μόλις εγκαταλειφθούν τα γήπεδα σε 10 ή σε 20 χρόνια, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα με τη διάβρωση θα μείνουν μόνο τα βράχια. Η διάβρωση θα είναι τόσο τρομακτική λόγω του βιοκλίματος, που στα 20-30 χρόνια - έχουμε την εμπειρία να το λέμε αυτό, έχουμε μετρημένες τιμές - θα φύγουν 25-35 εκατοστά εδάφους. Αυτό είναι το βάθος του εδάφους σε τέτοια οικοσυστήματα.

Συμφωνώ με τον κο Rackham, που πολύ σωστά υποστηρίζει ότι βεβαίως δεν υπήρχαν δάση εκεί παλαιότερα. Το έδαφος σ’ αυτές τις περιοχές έχει βάθος περί τα 20-30 εκατοστά και υποστηρίζει αυτή την ωραία βλάστηση. Μόλις φύγει η φυσική βλάστηση και φύγει και το “γκαζόν”, σε 20-30 χρόνια θα μείνουν μόνο οι πέτρες.

Και τώρα ερχόμαστε στην ποσότητα του νερού που χρειάζεται για να διατηρηθεί το γρασίδι. Για τους υπολογισμούς μας ελήφθησαν από την ΕΜΥ οι βροχοπτώσεις και οι θερμοκρασίες για σημαντικές πόλεις της Κρήτης, και υπολογίστηκε η δυνητική εξατμισοδιαπνοή με την μέθοδο Penman. Οι ανάγκες σε νερό άρδευσης προσδιορίζονται από την εξατμισοδιαπνοή μείον τη βροχή λαμβάνοντας υπόψη και συντελεστές απόδοσης της άρδευσης. Προέκυψε ότι ο μέσος όρος μέγιστης εξατμισοδιαπνοής είναι περίπου 1300 χιλιοστά ανά έτος, και ωφέλιμης βροχόπτωσης περί τα 300 χιλιοστά ανά έτος γεγονός που σημαίνει έλλειψη εξατμισοδιαπνοής περί τα 1000 χιλιοστά ανά έτος ή 1000 κυβικά ανά στρέμμα. Αν ληφθεί συνολικός συντελεστής απόδοσης ίσος με 60% αυτό σημαίνει ότι απαιτούνται περί τα 1670 κυβικά αρδευτικού νερού ανά στρέμμα γκαζόν. Και αν υποτεθεί ότι θα δημιουργηθούν 12 γήπεδα έκτασης 600 στρεμμάτων έκαστο, δηλαδή συνολική έκταση 7200 στρεμμάτων, το απαιτούμενο νερό άρδευσης ανέρχεται στους 12 εκατομμύρια τόνους ετησίως.

Είναι προφανές ότι άντληση τέτοιων ποσοτήτων νερού θα αποτελέσει μεγάλη πίεση στους υδροφορείς με επίφοβες συνέπειες για το μέλλον. Σας γνωρίζω ότι η καλλιέργεια βαμβακιού στη Θεσσαλία που απαιτεί περί τα 300-400 χιλιοστά αρδευτικού νερού ετησίως, προκάλεσε μέσα σε 15 χρόνια πτώση των υδροφορέων από τα 80 μέτρα στα 400, ενώ είναι άμεσος ο κίνδυνος υφαλμύρωσης μεγάλων εκτάσεων.

Tο τελικό συμπέρασμα:

1) H αλλαγή χρήσης γης είναι επιτρεπόμενη μόνο αν διασφαλίζει την αειφορία και δεν υποβαθμίζει την παραγωγικότητα και τις άλλες άμεσα ή έμμεσα ωφέλιμες λειτουργίες της γης. Μπορεί για 10 ή για 20 χρόνια να υπάρχει έστω και “κέρδος” (δεν το ξέρω, δεν έχω διαβάσει καμιά μελέτη), αλλά είναι σίγουρο ότι η αλλαγή από την παρθένα βλάστηση θα επιφέρει διάβρωση, υποβάθμιση και ερημοποίηση, ακριβώς γιατί βρισκόμαστε στη ζώνη ύψιστου κινδύνου. Δε βρισκόμαστε στη Νότια Γαλλία, αλλά ούτε καν στη Βόρεια και Κεντρική.  Είμαστε σε περιοχή επικινδυνότητας όπου ρυθμοί διάβρωσης που έχουν μετρηθεί στο 1 cm ανά έτος!

2) Είναι απαραίτητος ο λεπτομερής καθορισμός των τύπων γης για αλλαγή χρήσης σε επίπεδο λεκάνης απορροής (κλίμακα 1:10000-1:25000) με βάση τον εδαφολογικό χάρτη ή τα παρακάτω σχετικά φυσικά κριτήρια: κλίμα και βιοκλιματική ζώνη, μητρικό πέτρωμα και γεωμορφολογία, βάθος εδάφους και κοκκομετρική σύσταση, κλίση και διαβρωσιμότητα του εδάφους, υδρομορφία και παθογένεια του εδάφους, και το είδος, πυκνότητα και παραγωγικότητα βλάστησης.

Eυχαριστώ

Δαναλάτος Γ. Νικόλαος
- Γεωπόνος Εγγείων Βελτιώσεων ΓΠΑ Dr., MSc Γεωπονικού Πανεπιστημίου Wageningen
- Αν. Καθηγητής Οικολογίας Τοπίου, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Περιβάλλοντος
- Εντ. Καθηγητής Γεωργίας, Παν. Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας ΦΠ&ΑΠ
- Mέλος ερευνητικής ομάδας των Σχεδίων Δράσης κατά της Νιτρορύπανσης.

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.