Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, ο τουρισμός περιλαμβάνει τις «δραστηριότητες που αναπτύσσονται από τα άτομα κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους και της διαμονής τους σε χώρους που βρίσκονται εκτός του συνήθους περιβάλλοντός τους για μια συνεχή περίοδο, η οποία δεν υπερβαίνει το ένα έτος, για λόγους αναψυχής, επαγγελματικούς ή άλλους».

Ο τουρισμός και η ανάπτυξή του εξακολουθεί να είναι ένα από τα σημαντικά οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα της εποχής μας, με παγκόσμια διάσταση. Περιλαμβάνει μεγάλο εύρος προϊόντων και προορισμών, στο οποίο συμμετέχουν πολλοί διαφορετικοί ενδιαφερόμενοι φορείς του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα με αποκεντρωμένες, σε μεγάλο βαθμό, αρμοδιότητες, συχνά σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Ο τουρισμός αποτελεί σήμερα σημαντικό μέρος της παγκόσμιας οικονομίας και τη μεγαλύτερη βιομηχανία της Ευρώπης, με συνεχιζόμενες προοπτικές για την αύξηση της απασχόλησης. Η εξέλιξή του εξαρτάται ιδιαίτερα από τις μεταφορές που θα τον διευκολύνουν ουσιαστικά και τις σχετικές πολιτικές.

Από το 1980, η ταχεία ανάπτυξη του τουρισμού σε διεθνές επίπεδο οδήγησε σε διπλασιασμό των διεθνών αφίξεων σε ευρωπαϊκούς προορισμούς. Η Ευρώπη αποτελεί σήμερα την τουριστική περιοχή που δέχεται τους περισσότερους επισκέπτες στον κόσμο και αντιπροσωπεύει πλέον σχεδόν το 60% της συνολικής τουριστικής δραστηριότητας  σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλα δείχνουν ότι αυτή η ανάπτυξη θα συνεχιστεί σε μια έντονα ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά. Οι αριθμοί στην Ευρώπη αναμένεται ότι θα αυξηθούν περαιτέρω σε μεγάλο βαθμό και η Ευρώπη θα παραμείνει μία από τις κυριότερες αγορές τουρισμού για τα άλλα μέρη του κόσμου.

Υφιστάμενες παγκόσμιες συνθήκες

Οι πρόσφατες κρίσεις σε θέματα ασφάλειας και ο φόβος στον τομέα της υγείας, που προσέλκυσαν την ευρύτατη προσοχή των μέσων ενημέρωσης και προξένησαν συγκεχυμένες αντιδράσεις των κυβερνήσεων, προκάλεσαν αλλαγές στα μοντέλα τουρισμού και στη ζήτηση, που αντικατοπτρίζουν επίσης την παρούσα επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Ιδίως, οι επιχειρήσεις μειώνουν τις ταξιδιωτικές τους δαπάνες. Η ανεργία, ο φόβος για την ασφάλεια, τα αυστηρότερα μέτρα ασφάλειας που καθιστούν λιγότερο εύκολα τα ταξίδια, καθώς και οι επιβαλλόμενες μεγαλύτερες επιβαρύνσεις εμποδίζουν τα ταξίδια. Επίσης, παρατηρείται απροθυμία των τουριστών να επισκεφθούν ορισμένους προορισμούς για πολιτικούς λόγους και λόγους ασφάλειας.

Ως εκ τούτου, οι τουρίστες στρέφονται προς τις εσωτερικές αγορές τους και τους κοντινούς προορισμούς και μειώνουν τις δαπάνες για τις διακοπές. Για την Ευρώπη, αυτό σημαίνει ότι μειώνεται ο εισερχόμενος τουρισμός από το εξωτερικό και ότι οι ευρωπαίοι ταξιδεύουν λιγότερο σε άλλα μέρη του κόσμου και μένουν πιο κοντά στο σπίτι τους. Η δυναμικότητα των αεροπορικών εταιρειών μειώθηκε σημαντικά, ώστε θα είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί οποιαδήποτε ταχεία αύξηση της ζήτησης εάν τα μοντέλα τουρισμού επανέλθουν στην προηγούμενη κατάστασή τους.

Ο τουρίστας είναι σήμερα ένας καταναλωτής με πιο εξατομικευμένες ανάγκες μιας αλυσίδας παροχών τις οποίες συνθέτει κατά βούληση, καταρτίζοντας τη διαδρομή του ανατρέχοντας συχνά στις νέες τεχνολογίες πληροφόρησης. Ως καταναλωτής, έχει απαιτήσεις ολοένα μεγαλύτερες. Το βαλάντιό του ποικίλει, αλλά η ανάγκη για ικανοποίηση αυξάνει και η εξειδίκευση των επιλογών του απαιτεί γνώση σε βάθος και μία προσαρμοστικότητα της προσφοράς για να ανταποκριθεί στις νέες του προσδοκίες. Η πολυπλοκότητα του τομέα δεν επιτρέπει εντούτοις την απόλυτη προστασία του τουρίστα καταναλωτή και συνεπώς οι  ενώσεις καταναλωτών δεν επιτυγχάνουν να καλύψουν πλήρως αυτή την έννοια. 

Μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες δημογραφικές και κοινωνικές αλλαγές

Οι δημογραφικές αλλαγές θα έχουν μείζονες συνέπειες στις τάσεις του τουρισμού και στη ζήτηση. Την επόμενη πεντηκονταετία, το ποσοστό των ανθρώπων άνω των 60 στις ανεπτυγμένες χώρες θα ανέλθει από το ένα πέμπτο στο ένα τρίτο. Οι άνθρωποι αυτοί θα διατηρούν την ανεξαρτησία τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και ο τουρισμός που θα αφορά στην υγεία, θαλασσοθεραπεία και την «καλή φυσική κατάσταση» θα καταταχθεί στα τμήματα του τουρισμού που ενδέχεται να ωφεληθούν. Επίσης, ολοένα και περισσότερο θα περνούν μεγαλύτερες χρονικές περιόδους στους τουριστικούς προορισμούς που προσφέρουν ευχάριστες συνθήκες διαβίωσης, ιδίως στο Νότο και κατά τη διάρκεια των μη τουριστικών περιόδων. Περισσότεροι άνθρωποι θα μεταφέρουν τον τόπο διαμονής τους, με περισσότερο ή λιγότερο μόνιμο τρόπο, σε περιοχές που αποτελούν σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς ή που μπορούν να γίνουν.

Η αλλαγή αυτή και η αύξηση των μειονοτήτων στις αναπτυγμένες κοινωνίες θα προκαλέσει ζήτηση νέων προϊόντων. Ωστόσο, οι νεότεροι θα συνεχίσουν να απαιτούν προϊόντα «ταξιδιών για τη νεολαία» και οι άνθρωποι ολοένα και θα τείνουν να θεωρούν τον εαυτό τους «νέο». Τα περισσότερα και μικρότερα νοικοκυριά, τα υψηλότερα διαθέσιμα εισοδήματα και τα περισσότερο ευέλικτα μοντέλα εργασίας θα οδηγήσουν σε ακόμα περισσότερες διακοπές μικρής διάρκειας και σε ζήτηση υπηρεσιών υψηλότερης ποιότητας. Η βελτιωμένη ελευθερία κυκλοφορίας και η νοοτροπία της δια βίου μάθησης πρέπει να ενθαρρύνουν τη διάθεση για ταξίδια και την αναζήτηση νέων εμπειριών, και όχι μόνο εκείνων που εντάσσονται στο συνήθη τουρισμό αναψυχής.

Επίσης, θα πρέπει αν ληφθεί υπόψη η αύξηση των τουριστών με ειδικές ανάγκες, οι οποίες θα πρέπει να καλύπτονται προκειμένου να μπορέσουν να απολαύσουν τα οφέλη του τουρισμού. Εκτός από το 10% του πληθυσμού που αναγνωρίζεται επισήμως ότι ανήκει στην κατηγορία των ατόμων με ειδικές ανάγκες οποιουδήποτε τύπου, ένας αυξανόμενος αριθμός τουριστών αναμένεται να είναι άτομα με μειωμένη κινητικότητα λόγω ηλικίας ή προσωρινής αναπηρίας.

Η συμπεριφορά των καταναλωτών ως αποτέλεσμα των τιμών, της ποιότητας και της εικόνας καθορίζεται σχεδόν αποκλειστικά από το ατομικό συμφέρον. Προς το παρόν, λίγοι τουρίστες ενδιαφέρονται για την αειφορία. Ωστόσο, η κατάλληλη πληροφόρηση των καταναλωτών, μέσω των εύκολα κατανοητών μηνυμάτων στα ευρέως διανεμόμενα μέσα του τομέα (διαφημιστικά φυλλάδια, κατάλογοι και ταξιδιωτικοί οδηγοί) μαζί με την προσπάθεια να αναπτυχθεί η νοοτροπία της αειφορίας και να επηρεαστούν και να πειστούν οι άνθρωποι μέσω σαφών σημάτων, είναι δυνατόν να δημιουργήσουν Αειφόρα μοντέλα κατανάλωση, προκαλώντας αλλαγές στο παρεχόμενο προϊόν. Από αυτή τη σκοπιά, οι  νέοι άνθρωποι αποτελούν εξαιρετικά σημαντική ομάδα στόχο. Πρέπει να συμπεριλαμβάνει την αύξηση της συνειδητοποίησης της ποιότητας ως αναπόσπαστου στοιχείου του προϊόντος, καθώς και οι νέες προσεγγίσεις για να κατανοήσουν οι τουρίστες ότι η ποιότητα και ο αειφόρος τουρισμός στοιχίζουν.

Αειφόρα μοντέλα παραγωγής

Αειφόρος αλυσίδα αξίας

Όπως και με τους καταναλωτές, οι παρέχοντες τουριστικές υπηρεσίες ακολουθούν παραδοσιακά μοντέλα συμπεριφοράς, και συχνά δεσμεύονται από αυστηρές οικονομικές απαιτήσεις, από την ιδιαίτερα έντονη κάθετη αλληλεξάρτηση μεταξύ των τουριστικών επιχειρήσεων που παρέχουν τα στοιχεία αυτού του εξαιρετικά ποικιλόμορφου και σύνθετου τουριστικού προϊόντος και από αποφάσεις που καθορίζονται από την τιμή.

Η διαχείριση της αλυσίδας αξίας του αειφόρου τουρισμού προϋποθέτει ανταγωνιστικές επιχειρήσεις και ισότιμους όρους ανταγωνισμού. Συνδέεται με τη διαχείριση ποιότητας για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Προκειμένου το οικονομικό όφελος να μην επιτυγχάνεται εις βάρος των κοινωνικών και περιβαλλοντικών πτυχών, ο τομέας χρειάζεται την εσωτερικοποίηση του κοινωνικού, οικονομικού και περιβαλλοντικού κόστους για τον ορθό καθορισμό των τιμών, ιδίως με τη βοήθεια κατάλληλων συστημάτων που βασίζονται στην αγορά.

Η αξία του αειφόρου τουρισμού συνεπάγεται επίσης τη βελτιστοποίηση της απασχόλησης και των κοινωνικών οφελών, ήτοι την εφαρμογή από τις επιχειρήσεις του τομέα της αρχής της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Αυτή συμπεριλαμβάνει τις δυνατότητες μάθησης και απασχόληση καλής ποιότητας για το εξειδικευμένο και με κίνητρα προσωπικό για την παροχή τουριστικών υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, συστήματα πιστοποίησης για την προώθηση αειφόρων μοντέλων παραγωγής και κατανάλωσης, και τη χρήση της καινοτομίας και των νέων τεχνολογιών, όπου κρίνεται κατάλληλο. Επίσης, απαιτεί την ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου και πρόσθετες εξουσίες που θα δοθούν στους κοινωνικούς εταίρους του κοινωνικού διαλόγου και πρόσθετες εξουσίες που θα δοθούν στους κοινωνικούς εταίρους σε όλα τα επίπεδα σχεδιασμού και υλοποίησης.

Ο ανταγωνιστικός τουρισμός υψηλής ποιότητας πρέπει να σέβεται τη φέρουσα ικανότητα των φυσικών και πολιτιστικών του περιοχών. Μερικοί περιορισμοί – ειδικότερα ορισμένες παράκτιες ζώνες και νησιά στο νότιο μέρος της Ευρώπης, ορισμένα ορεινά θέρετρα και ορισμένες πόλεις – έχουν υποστεί τις αρνητικές συνέπειες μιας τουριστικής ανάπτυξης που υπερέβαινε τη φέρουσα ικανότητά τους. Περαιτέρω, όπου η τοπική ανάπτυξη των προορισμών με περιορισμένη οικονομική βάση, όπως τα νησιά, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό, υπάρχει ο κίνδυνος κατάληξης σε μια εύθραυστη και υπέρ το δέον εξαρτημένη «μονο-οικονομία», χωρίς τις επιθυμητές έμμεσες συνέπειες σε άλλες πλευρές της τοπικής οικονομίας, όπως τη γεωργία και τη χειροτεχνία.

Προκλήσεις και Στόχοι του Αειφόρου Τουρισμού

Η κυριότερη πρόκληση για τη βιομηχανία του τουρισμού, τις επιχειρήσεις και τους προορισμούς του είναι η εξής: με ποιον τρόπο είναι δυνατή η διαχείριση της τουριστικής δραστηριότητας στην Ευρώπη και παγκόσμια και της αναμενόμενης ανάπτυξης κατά τις δύο επόμενες δεκαετίες, έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι δεν υπερβαίνει τα όρια των διαθέσιμων πόρων, καθώς και τις δυνατότητες αναπαραγωγής των εν λόγω πόρων, παράλληλα με την εμπορική επιτυχία του τομέα. Καθώς το προϊόν στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην περιβαλλοντική, πολιτιστική και κοινωνική ποιότητα, ο τομέας – εάν δεν υπάρξει αειφόρος διαχείριση – κινδυνεύει να επιδεινώσει ή ακόμα και να καταναλώσει τη δική του βάση πόρων παραγωγής εσόδων, και επομένως να καταστεί οικονομικά και κοινωνικά μη βιώσιμος.

Η αειφόρος ανάπτυξη του τουρισμού συνδέεται περισσότερο με την ανάπτυξη της ποιότητας παρά της ποσότητας. Επίσης, η συνειδητοποίηση της ποιότητας εκ μέρους των τουριστών αποτελεί προαπαιτούμενο της αειφόρου ανάπτυξης και τόσο η αειφορία όσο και η ποιότητα πρέπει να ενσωματωθούν, καθώς είναι απαραίτητες για την ανταγωνιστικότητα του τομέα του τουρισμού. Η ανταγωνιστικότητα των τουριστικών επιχειρήσεων και των τουριστικών προορισμών απαιτεί αποτελεσματικότητα, η οποία μπορεί να καλύψει τις δαπάνες για την αειφορία και τη βέλτιστη αειφόρο απόδοση. Αντίστοιχα, η ποιότητα του εργατικού δυναμικού, ο σεβασμός της τοπικής κοινωνίας και οι χαμηλότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον αποφέρουν οφέλη ως προς την αποτελεσματικότητα των πόρων.

Όπως ο τουρισμός αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο που διαμορφώνεται τοπικά, έτσι και τα προβλήματα αειφορίας που συνδέονται με αυτόν ποικίλλουν από παγκόσμια, τα οποία πρέπει να επιλυθούν σε παγκόσμιο επίπεδο, σε τοπικά, τα οποία απαιτούν ανάληψη δράσης σε τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, ο τουρισμός υπάγεται κυρίως στη σφαίρα της τοπικής και περιφερειακής ευθύνης. Τα σχετικά με τον τουρισμό μέτρα πρέπει σε μεγάλο βαθμό να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν σε τοπικό επίπεδο για να αντιμετωπίσουν τους υφιστάμενους ειδικούς περιορισμούς και ανάγκες.

Κλείνοντας και γυρνώντας στα του νησιού μας, αυτό που σφράγισε τις ραγδαίες αλλαγές, από τη δεκαετία του ’70, ήταν η ανυπαρξία σχεδιασμού και οργάνωσης της ανάπτυξης. Χρήσεις γης, πολεοδομήσεις οικιστικών περιοχών, προστασία ευαίσθητων περιοχών, φέρουσα ικανότητα, παρέμειναν άγνωστοι όροι.

Ακολουθήθηκε δηλαδή το γνωστό μοντέλο ανάπτυξης που ακολούθησαν όλοι οι τουριστικοί τόποι στη χώρα μας. Το μοντέλο ακριβώς που τα τελευταία τέσσερα – πέντε χρόνια χαρακτηρίζεται διεθνώς από μια κλιμακούμενη χρήση και που στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ως «καμπή του τουριστικού προϊόντος» ή «Γ΄ στάδιο της τουριστικής ανάπτυξης».

Πεποίθησή μας είναι πως, επειδή δε θα πάψουμε ποτέ να είμαστε ακριβός προορισμός για φθηνό τουρισμό (άλλωστε τον αλκοολικό, δήθεν νεανικό τουρισμό ουδείς επιθυμεί), πρέπει να αναβαθμίσουμε τις υπηρεσίες μας και να αναδείξουμε τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα βασικότερα των οποίων είναι οι εξαιρετικής ποιότητας και ποικιλίας φυσικοί πόροι και τα μνημεία της πλούσιας πολιτιστικής μας διαδρομής στα βάθη των αιώνων. Αυτό θα μας επιτρέψει να κρατήσουμε το μερίδιό μας στο μαζικό ή εντατικό τουρισμό, αλλά και να ανοιχτούμε σε αγορές ποιοτικές με απαιτήσεις, αλλά και αντίστοιχη οικονομική απόδοση. Οι τουριστικοί μας τόποι μπορούν να καλύψουν όσο ελάχιστες τουριστικές περιοχές τις απαιτήσεις και  ενδιαφέροντα του συνεχώς διογκούμενου ρεύματος του θεματικού τουρισμού (συνεδριακός, φυσιολατρικός, αθλητικός, αγροτουρισμός, πολιτιστικός, θρησκευτικός, θαλασσοθεραπευτικός κ.λ.π.).

Έφτασε πια η ώρα που τον τουρισμό μας πρέπει να σχεδιάζουμε όχι με όρους ανταγωνισμού Τουρκίας, αλλά Ιταλίας. Η ποιότητα αποτελεί μονόδρομο.

Σπύρος Αθ. Δανέλλης
Δήμαρχος Χερσονήσου
27/1/2006

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.