Απομαγνητοφωνημένη η εισήγηση του κ. Χλύκα, συντονιστή μελετητή της Loyalward Ltd στο Κάβο Σίδερο, κατά το δεύτερο μέρος της πρόσφατης ημερίδας στη Σητεία (27/01/2006) με θέμα τις «Μεγάλες Τουριστικές Επενδύσεις στην Ανατολική Κρήτη»

«Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις από μεγάλα έργα», μια αξιολόγηση της Μ.Π.Ε. της επένδυσης της Loyalward Ltd στο Κάβο Σίδερο

Να κάνω μια παραδοχή ξεκινώντας…

Για να μελετήσει κάποιος τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός μεγάλου έργου, πρέπει καταρχήν να κατανοήσει το έργο, τη φιλοσοφία του και τη δυνατότητα ένταξης του στην περιοχή προοδευτικά. Αυτό σημαίνει ότι καταρχήν πρέπει να δούμε όχι μόνο την κλίμακα του έργου, αλλά και την κλίμακα και το μέγεθος της επιφάνειας στην οποία αναπτύσσεται και να δούμε εάν στην ευρύτερη περιοχή χωροταξικά μπορεί να αφομοιωθεί και η χρήση αυτή να ικανοποιηθεί.

Έχουμε, λοιπόν, μια τελείως διαφορετική φιλοσοφία αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κλασική φιλοσοφία «αυτές είναι οι επιπτώσεις, αυτά τα επανορθωτικά μέτρα, και τελειώσαμε…». Αν πάρουμε αυτή τη λογική, προφανώς δεν μπορούμε να συζητάμε ούτε για αφομοίωση του έργου απ’ τον τοπικό πληθυσμό, ούτε για ένταξη του έργου μέσα τις συνθήκες που σέβονται το περιβάλλον και δείχνουν ευαισθησία στη φύση.

Διάφοροι λόγοι επιβάλουν τη διαδικασία διαφοροποίησης, αντιμετώπισης μέχρι τώρα των μεγάλων έργων από τις κλασσικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τα επανορθωτικά μέτρα.

Σε ό,τι αφορά την περίπτωση των έργων στην περιοχή, όπως είναι το Κάβο Σίδερο και θα’ λεγα και το Κάβο Πλάκα, κατ’ αρχήν θα έπρεπε να γίνει η καταγραφή όλων των οικοσυστημάτων της περιοχής και να μη στηριχτούμε στα βιβλιογραφικά δεδομένα και στη χαρτογράφηση που υπάρχει, αλλά να γίνει μια πιο αναλυτική καταγραφή, η οποία έγινε από Ομάδα Μελέτης, σε μια κλίμακα χάρτου 1:5.000, χρησιμοποιώντας τους ίδιους ειδικούς επιστήμονες που έκαναν την καταγραφή, τη χαρτογράφηση του ΕΠΠΕΡ, των χαρτών του Ε.Κ.Β.Υ. και του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., εκ των οποίων είναι και συνεργάτες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης και καθηγητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου όπως είναι ο κ. Ακριώτης…..,  και ο κ. Κυπριωτάκης από το Ηράκλειο…. ¶ρα, λοιπόν, οι έξι επιστήμονες ειδικοί που ασχολήθηκαν στην καταγραφή γνώριζαν πάρα πολύ καλά την περιοχή, την έχουνε ξαναδουλέψει άπειρες φορές, είναι από’ δω, είναι ντόπιοι...

Σ’ αυτήν την καταγραφή διαπιστώθηκαν αποκλίσεις από την χαρτογράφηση που υπήρχε και με βάση αυτές τις αποκλίσεις αξιολογώντας το αποτέλεσμα της καταγραφής έγινε επανασχεδιασμός των χωριών που θα αναπτυχθεί το έργο, λαμβάνοντας υπ’ όψη τους οικότοπους που υπήρχαν στην περιοχή. Ενσωματώσαμε με αυτήν την πρώτη κίνηση, ενσωμάτωση στη λογική της αειφόρου διαχείρισης απ’ το στάδιο του σχεδιασμού του έργου, ούτως ώστε να έχουμε περιορισμένο εύρος περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η βασική λογική αυτή της αειφορικής πολιτικής θα λέγαμε έχει σκοπό να συνεισφέρει στη βιοποικιλότητα, σε μια προστασία των οικοτόπων προτεραιότητας και των ειδών, σε μια ικανοποιητική διατήρηση τους και λαμβάνοντας υπ΄ όψη τα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα της περιοχής. Εξασφαλίζοντας την χρηματοδότηση της στρατηγικής διαχείρισης της περιοχής και την υποστήριξη από ένα ευρύ φάσμα επιστημόνων που μπορούν να παρακολουθήσουν σε συνεργασία με τοπικά και διεθνή κέντρα, επιστημονικά ινστιτούτα και με την παράλληλη εκπαίδευση του προσωπικού. Και επιδιώκοντας την ανατροπή της από τότε, δεκαετίες θα έλεγα, εγκατάλειψης της περιοχής και της υποβάθμισης των οικοτόπων που παρατηρούμε σήμερα και τη διάβρωση των εδαφών, την έντονη βόσκηση και τις ανεξέλεγκτες πυρκαγιές και τη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, τα οποία επιτείνονται σήμερα στην περιοχή. Μια τέτοια λογική η Μονή Τοπλού την έχει ξεκινήσει με την προώθηση των βιολογικών καλλιεργειών και προσπάθησε να προωθήσει μια τέτοιου τύπου ανάπτυξη στις δικές της εκτάσεις.

Για να επιτευχθεί αυτό προχωρήσαμε σε ένα σύστημα αειφόρου διαχείρισης, το οποίο σκοπεύει να παρέσχει με τον τρόπο του και με τα μέτρα τα οποία παίρνει την αποκατάσταση και επανόρθωση των οικοσυστημάτων που έχουν πληγεί, την προστασία της βιοποικιλότητας, την προστασία του φυσικού κεφαλαίου και της πολιτισμικής κληρονομιάς… και να προωθήσει την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση τόσο στους επισκέπτες, όσο και στους κατοίκους και τους εργαζόμενους στην ίδια την επιχείρηση. Αυτές οι κεντρικές ιδέες αντικατοπτρίζονται στις αρχές του Ευρωπαϊκού Χάρτη για τον Αειφόρο Τουρισμό, που είναι η διαχείριση των επιπτώσεων, η συμβολή στη διατήρηση, βελτίωση των συνθηκών διατήρησης της πολιτιστικής  κληρονομιάς, διατήρηση των φυσικών πόρων, υποστήριξη της τοπικής οικονομίας και ενεργό συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας για ανάπτυξη υπεύθυνου και ποιοτικού τουρισμού, το άνοιγμα νέων αγορών, η δημιουργία νέων μορφών απασχόλησης, η προώθηση συμφερόντων φιλικών προς το περιβάλλον, η προώθηση του ρόλου και άλλων φορέων της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Είναι οι βασικές του Ευρωπαϊκού Χάρτη για τον Αειφόρο Τουρισμό.

Εμείς στην περιοχή από άποψη φυσικού κεφαλαίου έχουμε μια περιοχή η οποία υπάγεται στο Δίκτυο Natura, έχει Ζώνες Ειδικής Προστασίας SPA και Οικοτόπους Κοινοτικής Σημασίας SCI. Οι περιοχές αυτές, οι περιοχές Natura δηλαδή, θεωρούνται προτατευόμενες αλλά ταυτόχρονα δεν αποκλείουν την ατομική κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα εφόσον αυτήν δεν επιδρά σημαντικά στην ακεραιότητα των στόχων διατήρησης του τόπου για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση των φυσικών τύπων οικοτόπων σε μια ικανοποιητική κατάσταση σε σχέση με τους οικοτόπους και τα είδη της χλωρίδας και της πανίδας που αναφέρονται στις Οδηγίες 92/43 και 79/409 (Σημείωση: πρόκειται για Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής).

Οι στόχοι αυτοί εκπληρώνονται με βάση μια προϋπόθεση της ευθύνης διαχείρισης της περιοχής του έργου που αφορά έναν φορέα, αλλά και τη διαχείριση της γης στα πλαίσια της αειφορικής ανάπτυξης, αποτελώντας στοιχεία – θα έλεγα – που ενσωμάτωσε η φιλοσοφία του έργου. Η εφαρμογή αειφορικής (λείπουν δύο λέξεις) διαχείρισης θεωρείται ως η βέλτιστη μέθοδος προσέγγισης για τη συνεχή προστασία της περιοχής, λαμβάνοντας υπ’ όψη και αναθεωρώντας σε συνεχή βάση όλες τις πληροφορίες που αφορούν την περιοχή και οι οποίες συγκεντρώνονται με ένα πρόγραμμα το οποίο εφαρμόζεται εσαεί θα έλεγα, πριν ακόμα αρχίσει το έργο, από το σχεδιασμό μέχρι και τη λειτουργία του έργου.

Οι αρχές που πρέπει να εκπληρούνται για να είναι βιώσιμη μια ήπια τουριστική ανάπτυξη σε μια περιοχή του Δικτύου Natura, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τουρισμού, πρέπει να διασφαλίζουν τα εξής: σεβασμό στα όρια της φέρουσας ικανότητας της περιοχής, συμβολή στη συντήρηση και αύξηση της κληρονομιάς, διατήρηση των φυσικών πόρων, στήριξη της τοπικής οικονομίας, ανάπτυξη κατάλληλης ποιότητας τουρισμού, διευκόλυνση της επισκεψιμότητας στην προστατευόμενη περιοχή, ανάπτυξη απασχόλησης, δημιουργία συνθηκών πρότυπων για άλλους οικονομικούς τομείς με στόχο των επηρεασμό των κατοίκων.

Σήμερα στην περιοχή παρατηρούμε μια υπερβόσκηση, ανεξέλεγκτη θα έλεγα, δεν υπάρχει ούτε καν μελέτη βοσκοϊκανότητας και βοσκοφόρτου της περιοχής, ούτε καν κατανομή του ζωικού κεφαλαίου, υπάρχει ανεξέλεγκτη καύση των φρυγανωδών και θαμνωδών εκτάσεων, υπάρχει λαθροθηρία, υπάρχουν γεωργικές καλλιέργειες με χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, υπάρχουνε μη αειφορικές περιβαλλοντικά κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, υπάρχει εκχέρσωση εκτάσεων με σκοπό την αλλαγή χρήσης για τη γεωργία, υπάρχει μη ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων, υπάρχει ανεξέλεγκτη απόρριψη των απορριμμάτων και υπάρχει έλλειψη σχεδίου διαχείρισης και διατήρησης των επισκεπτών. Και, βέβαια, υπάρχει τουριστική δραστηριότητα χωρίς προγραμματισμό σε όλες τις θαλάσσιες περιοχές.

Βασικοί στόχοι του σχεδίου διαχείρισης, της αειφορικής διαχείρισης που εφαρμόζεται στην παρούσα μελέτη, για το φυσικό κεφάλαιο είναι διατήρηση της βιοποικιλότητας και της φυσιογνωμίας του τοπίου. Για να αντιμετωπίσει τις ανθρωπογενείς πιέσεις, να καθιερώσει κανόνες για τις δραστηριότητες τις ανθρωπογενείς που να είναι φιλικές προς το περιβάλλον, να καθιερώσει μέτρα και δράσεις που να αναδεικνύουν το περιβάλλον, να ευνοούν την ανόρθωση και την προστασία των οικοτόπων και των σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας. Όλα αυτά τα μέτρα σκοπεύουνε στο να διατηρήσουν, όπως είπαμε, το status του φυσικού κεφαλαίου της περιοχής και ν’ ανορθωθεί αν είναι δυνατόν. Λαμβάνοντας υπ’ όψην ότι στην περιοχή υπάρχουνε και οικότοποι προτεραιότητας οι οποίοι στην αρχική καταγραφή του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. ήταν σε πάρα πολύ μικρούς πληθυσμούς και στη δική μας καταγραφή βρέθηκαν σε πολύ μεγαλύτερους πληθυσμούς και εντοπίστηκαν σε θέσεις και περιοχές όπου υπάρχουνε και ελήφθησαν μέτρα για την προστασία τους και για την διατήρηση τους, όπως είναι ο οικότοπος της Asperula Crassula.

Τα γενικά μέτρα τα οποία μπορεί να πάρει κάποιος για να τα αντιμετωπίσει αυτά, είναι ορθολογική διαχείριση της βοσκής, κάποια μέτρα αντιπυρικής προστασίας, αντιμετώπιση της λαθροθηρίας και μέτρα προστασίας έναντι ανθρωπογενών δραστηριοτήτων ανεξέλεγκτων.

Τα ειδικά μέτρα τα οποία προτείνονται για την περιοχή και για το φυσικό περιβάλλον για την αρμονική ένταξη του ανθρώπινου παράγοντα είναι η χάραξη ενός ολοκληρωμένου δικτύου μονοπατιών το οποίο θα εξυπηρετήσει τις περιηγητικές ανάγκες των επισκεπτών τουριστών και θα λειτουργεί ως προστατευτικό μέτρο για την αποφυγή διατάραξης των ειδών της χλωρίδας και των ενδιαιτημάτων της πανίδας, την κατασκευή και λειτουργία κέντρου έρευνας και ανάδειξης φυσικού και πολιτιστικού πλούτου της χερσονήσου Κάβο Σίδερο, η ίδρυση Βοτανικού Κήπου με είδη της τοπικής χλωρίδας της περιοχής και της Κρήτης γενικότερα, η λειτουργία του Κέντρου Ενημέρωσης και περιπτέρων ενημέρωσης, η κατασκευή σταθμών παρατήρησης σε κατάλληλα επιλεγμένες θέσεις με κύριο σκοπό την παρατήρηση των ειδών της ορνιθοπανίδας αλλά και άλλων σημαντικών στοιχείων της φύσης, σήμανση των διαδρομών, τοποθέτηση ενημερωτικών και ερμηνευτικών πινακίδων και ένα σχέδιο και πρόγραμμα ερμηνείας και πληροφόρησης, ευαισθητοποίησης του κοινού και των επισκεπτών σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Ειδικά για τους οικοτόπους και τα είδη της χλωρίδας τα μέτρα αναφέρονται στη διατήρηση και ανόρθωση των οικοτόπων, στην διατήρηση των οικοτόπων της Οδηγίας 92/43, στην προστασία των σημαντικών ειδών της χλωρίδας, στην επέκταση πύκνωση των βιοτόπων, στην έρευνα της   (….)-φυσιολογίας των σημαντικών ειδών της χλωρίδας, στην αποστολή σπόρων στην τράπεζα γενετικού υλικού, στη διάθεση των σημαντικών ειδών χλωρίδας στους επισκέπτες και στους εργαζόμενους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής και στη δημιουργία βιβλιογραφικού υλικού βοτανικής συλλογής για την προώθηση του φυσικού κεφαλαίου της περιοχής.

Ακολούθως, αυτά για να υλοποιηθούν απαιτείται ένα σύστημα αειφορικής διαχείρισης το οποίο αναφέρθηκε και νωρίτερα και δεν θα’ θελα να κάνω ειδική αναφορά, αρκεί μόνο να πω ότι για να υλοποιηθεί το σύστημα αυτό εφαρμόζονται κάποιοι κανόνες. Οι κανόνες αυτοί στηρίζονται σε κάποιους δείκτες – κλειδιά απόδοσης. Αυτοί οι δείκτες – κλειδιά απόδοσης είναι δείκτες διαχείρισης που καλύπτουν παραμέτρους που περιλαμβάνουν συμμόρφωση προς τις επιταγές του νόμου, την κατανομή των πόρων, την οικονομική διαχείριση, την εκπαίδευση, την τεκμηρίωση, όλα όσα συνεισφέρουν στην απόδοση της αειφορίας του έργου. Οι λειτουργικοί δείκτες αυτοί στηρίζονται με συγκεκριμένες δραστηριότητες και έχουνε καθιερωθεί από την φάση του σχεδιασμού του έργου μέχρι και την φάση λειτουργίας του έργου. Οι δείκτες επιλέγονται σε συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, θα έχουν πλήρη διαφάνεια… η επιλογή των δεικτών και κατά συνέπεια θα τελειοποιούνται από χρόνο σε χρόνο για να παρουσιάζονται με απόλυτους όρους, οι οποίοι θα σχετίζονται με τις διαδικασίες κανονικοποίησης. Οι δείκτες παρακολουθούνται και ελέγχονται, δεν έχω πολύ χρόνο, θα πω μόνο μερικά παραδείγματα δεικτών – κλειδιά απόδοσης. Παραδείγματα  δεικτών – κλειδιών απόδοσης για το φυσικό περιβάλλον: έκταση και πυκνότητα σημαντικών οικοτόπων, έκταση και πυκνότητα σημαντικών ειδών χλωρίδας, οικισμοί και πυκνότητα σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας, ποικιλότητα σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας, επένδυση σε πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του φυσικού κεφαλαίου σε ετήσια βάση, συνεργασία τοπικών, περιφερειακών, εθνικών και διεθνών φορέων και δικτύων σε ετήσια βάση, διαχείριση των υδατικών πόρων, παραγωγή και χρήση της ενέργειας, χρήση υλικών, απορρίμματα, αέριες εκπομπές…, αυτά εξειδικεύονται όλα, όπως τα λέω, δεν έχουμε άλλο χρόνο, αποθέσεις στο έδαφος, όπως είναι η πρόοδος συμβατικών καλλιεργειών, ή (λείπει μια λέξη) εντομοκτόνων και λιπάσματος που αποτίθεται στο έδαφος ανά έτος, συχνότητα εφαρμογής με εντομοκτόνα και λιπάσματα, συνολική έκταση που δέχτηκαν αυτή τη χρήση, χρήση βιολογικών λιπασμάτων, ποιότητες νερών.

Στο πολιτιστικό κεφάλαιο, αναφέρεται το πλήθος των επισκεπτών, το πλήθος συνεδρίων που πραγματοποιούνται στο Συνεδριακό Κέντρο, στην ποιότητα των συνεδρίων και των εκδηλώσεων που θα πραγματοποιηθούν, στα προγράμματα εκπαίδευσης των επισκεπτών, στον αριθμό των πολιτιστικών, φυσικών, θεματικών διαδρομών που έχει το έργο και στο πλήθος των επισκεπτών με αντικείμενο το φυσικό περιβάλλον στην περιοχή.

Οι δείκτες…. ανεξάρτητα από τους δείκτες – κλειδιά υπάρχει ένα επίπεδο στόχων και σκοπών, που σχετίζονται το καθένα με κάποιο βήμα υλοποίησης του έργου, δηλαδή με τον ηλεκτροενεργειακό σχεδιασμό, με την κατασκευή και λειτουργία του…, είναι ευέλικτοι… οι δείκτες. Μπορούν να προσαρμόζονται και να αναθεωρούνται, να ανανεώνονται και να τοποθετούνται νέοι δείκτες σε συνεργασία πάντοτε με την τοπική κοινωνία, με τους τοπικούς επιστημονικούς φορείς και σε πλήρη διαφάνεια.

Εάν πάμε σε μια λογική του να καλύψουμε ένα έργο μιας κλίμακας μεγάλης και να πούμε ότι δεν υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις μόνο και μόνο για να γίνει ένα….. να εκτελεστεί το έργο, νομίζω ότι θα ήταν το μεγαλύτερο λάθος. Η λογική που εφαρμόστηκε ήταν ακριβώς η αντίθετη. Να τεκμηριώσουμε με επιμέρους μελέτες για το κάθε αντικείμενο και αυτό είναι ένα πρωτόγνωρο πράγμα που έχει συμβεί στα ελληνικά δεδομένα, είναι μια μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων η οποία τεκμηριώνεται με δεκαεπτά (17) επιμέρους μελέτες για κάθε θεματικό αντικείμενο, να τεκμηριώσουμε για την παρέμβαση επιστημονικά και να εντάξουμε τα οποιαδήποτε μέτρα και τις πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στο σχεδιασμό του έργου ούτως ώστε να τις ελαχιστοποιήσουμε μέσα από τη λογική του συστήματος αειφορικής διαχείρισης. Μ’ αυτή τη λογική κινήθηκε το έργο και έτσι τα αντιμετώπισε. Δυστυχώς, είναι λίγος ο χρόνος, δεν μπορούμε να επεκταθούμε, ευχαριστώ πολύ για το χρόνο που μου δώσατε.

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.