Εισήγηση της Ντουνιαδάκη Κυριακής (Αρχιτέκτων Μηχανικός) στην στην ημερίδα με θέμα «ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΜΑΣ ΑΦΟΡΑ ΟΛΟΥΣ» που συνδιοργανώθηκε από το ΤΕΕ/ΤΔΚ και την ΤΕΔΚ την Παρασκευή 29-09-2006 στα Χανιά.

Εισήγηση με θέμα
"Πολεοδομικός Σχεδιασμός και αστικό πράσινο"

της Ντουνιαδάκη Κυριακής - Αρχιτέκτων Μηχανικός με μεταπτυχιακές σπουδές στην  Αρχιτεκτονική Τοπίου (DEA Παρίσι, CEEA Βερσαλλίες).

Η πόλη είναι ένας ζωντανός οργανισμός που γεννιέται, αναπτύσσεται, ακμάζει ή φθίνει και κάποτε πεθαίνει. Όταν οι λόγοι του θανάτου της δεν είναι εξωτερικοί π.χ. πόλεμος, σεισμοί, πυρκαγιά, αλλά είναι νοσογόνοι εσωτερικοί, η παρακμή έρχεται αργά, ελάχιστα αντιληπτή στους πολλούς και ακόμη λιγότερο αντιληπτή από τους ίδιους τους κατοίκους της, γιατί αυτοί σιγά-σιγά έχουν προσαρμοσθεί στη φθίνουσα πορεία της. Κυριότερη αιτία παρακμής και εγκατάλειψης μίας πόλης είναι η αδυναμία υγιεινής διαβίωσης με ότι ψυχοσωματικό περιλαμβάνει η έννοια του όρου.

Οι δυνατότητές του πρασίνου είναι ποικίλες. Να παρέχει οξυγόνο, να μεταβάλλει το κλίμα της περιοχής, να μειώνει το θόρυβο, να περιορίζει την άμεση και έμμεση ακτινοβολία, να απομονώνει, να κρύβει, να ελέγχει, να εμποδίζει τη διάβρωση του εδάφους, να συντηρεί την πανίδα, να ομορφαίνει το περιβάλλον, να βοηθά τις κοινωνικές επαφές, να διδάσκει τον άνθρωπο.

Έτσι, επιγραμματικά φαίνεται η σημασία των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών διαβίωσης του ανθρώπου στις πόλεις. Στην έννοια φυσικό περιβάλλον περιλαμβάνεται όλος ο έμβιος φυτικός και ζωικός κόσμος, το φυσικό οικοσύστημα της υπαίθρου που στοιχεία του, πρέπει να επανενταχθούν στο αστικό περιβάλλον, δηλαδή το ανθρωπογενές οικοσύστημα.

Πρωτεύοντα και κύρια στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος είναι τα φυτικά είδη. Χαμηλά, μέτρια, ψηλά σε διαφορετικές μορφές και σχήματα με διάφορους τόνους και χρωματισμούς με διαφορετική υφή, πυκνότητα, μυρωδιά και ανθοφορία. Με μία λέξη πράσινο. Αυτά εκφράζουν το σημαντικότερο στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος που έχει ανάγκη η πόλη. Είναι το στοιχείο που αλλάζει την εικόνα μιας πόλης και τη διάθεση των κατοίκων της. Με τις ευεργετικές επιδράσεις του μπορεί αν όχι να λύσει, τουλάχιστον να αμβλύνει τα προβλήματα ρύπανσης που υπάρχουν. Το πράσινο είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δομής των πόλεων. Είναι η ίδια μας η ζωή.

Η ανάγκη σημαντικής αύξησης του αστικού πρασίνου με τη δημιουργία ελεύθερων και φυτεμένων χώρων είναι κάτι που δεν αμφισβητείται. Αρκεί να ρωτήσετε τους δημότες για να αντιληφθείτε ότι κατατάσσετε δεύτερο στις προσδοκίες τους μετά την καθαριότητα. Πρέπει λοιπόν να υπάρξουν γενναίες και ριζικές προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Το να φυτέψουμε δέντρα ή να βάλουμε λουλούδια στις ζαρντινιέρες δε θα λύσει το πρόβλημα. Η λύση πρέπει να είναι σφαιρική και όχι περιστασιακή. Γιατί η κακή λύση ενός προβλήματος αποτελεί συχνά τη γενεσιουργό αιτία ενός άλλου προβλήματος.

Είναι ανάγκη να υπάρξει μία πολιτική ελεύθερων και πράσινων χώρων που θα αρχίζει από το σχεδιασμό, θα προχωράει στη δέσμευση όσων ελεύθερων χώρων υπάρχουν για πράσινο και θα καταλήγει στην παραχώρησή τους στην Τοπική Αυτοδιοίκηση με στόχο να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένες, πραγματικές και καθημερινές δραστηριότητες των κατοίκων της κάθε περιοχής. Παράλληλα θα πρέπει να υπάρξει μία αναθεώρηση του σκοπού και της λειτουργίας των υπαρχόντων χώρων πρασίνου, ούτως ώστε να μελετηθούν ξανά σύμφωνα με τις σημερινές ανάγκες, να ενωθούν σε ένα δίκτυο πρασίνου, όπου με πεζόδρομους και ποδηλατοδρόμους θα μπορεί να εξυπηρετείται ο κάτοικος της πόλης. Οι κοινόχρηστοι χώροι μεταξύ των πολυκατοικιών μπορούν να ενοποιηθούν και να δημιουργηθούν χώροι πρασίνου που θα δώσουν τη δυνατότητα να αναβιώσει η ‘’παλιά γειτονιά". Να γίνουν χώροι κοινωνικής επαφής και ξεκούρασης των κατοίκων. Στη θέση της εγκατάλειψης, των σκουπιδιών, των πρόχειρων κατασκευών που δεσπόζουν στις πίσω πλευρές των κτιρίων (τα οποία υποβαθμίζουν και την ποιότητα ζωής των κατοίκων τους) δημιουργείται μία περιοχή δημιουργικότητας (τα παιδιά παίζουν με ασφάλεια και άμεση επιμέλεια των γονέων), ζωής (το ποιοτικό πράσινο), χαράς και επικοινωνίας των κατοίκων όλων των ηλικιών, με υψηλή αισθητική αξία για το σύνολο της περιοχής που εφαρμόζεται η ενοποίηση, ή το σύνολο της πόλης αν το μέτρο επεκταθεί. 

Το άρθρο 12 του Γ.Ο.Κ. προβλέπει τις λεπτομέρειες και δίνει ειδικά κίνητρα με επιδότηση της κατασκευής ή την ανάληψη των τόκων εκ μέρους του Ειδικού Ταμείου Εφαρμογής Ρυθμιστικών - Πολεοδομικών Σχεδίων (Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ.) σε περίπτωση δανείου.

Μέσα σ’ αυτήν τη διαδικασία – τη σχεδίαση και την επανασχεδίαση του πρασίνου - πρέπει να διατηρούμε τον πολιτισμικό χαρακτήρα του συνόλου, αλλά και κάθε τμήματος χωριστά.

Να μελετούμε την πόλη μέσα από τη διαλογική σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περίγυρο, γιατί αυτό λειτουργεί σαν υπόβαθρο. Ο διάλογος αρχίζει από τη γη με την επιλογή της φύτευσης, η οποία πρέπει να προσαρμοστεί στο έδαφος, αλλά και το έδαφος θα υποστεί τις συνέπειες και θα διαμορφωθεί ανάλογα.

Κάθε τοπίο αποτελείται από όγκους, σχήματα, χρώματα και ακόμη υφή, ήχους, οσμές. Τα φυσικά χαρακτηριστικά κάθε τόπου υποβάλλουν ορισμένες διαθέσεις και μνήμες, και κυρίως μία συγκεκριμένη αίσθηση χώρου, που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη που οι άνθρωποι υιοθετούν για το τεχνητό περιβάλλον τους, την αρχιτεκτονική κτιρίων  και τοπίων. Το πνεύμα του τόπου (genius loci διεθνώς και ο δαίμονας του τόπου για τους αρχαίους Έλληνες) δίνει ζωή σε πλήθη και σε τόπους απ’ τη γέννηση ως το θάνατο ορίζει το χαρακτήρα τους και την ουσία τους, και μας εμπνέουν.  Το genius υποδηλώνει, επίσης, ότι κάποιο πράγμα υπάρχει ή ότι αυτό θέλει να υπάρχει.

Για να κατανοήσουμε τα παραπάνω, θα αναφερθώ σε δύο παραδείγματα:

Α. Το πάρκο στη Γερασίμου Παρδάλη όλοι θυμόμαστε πως λεγόταν "τα Πευκάκια της Νέας Χώρας". Όμως, στην αναδιάρθρωση του πάρκου αυτή η μνήμη αγνοήθηκε, έμειναν μόνο λίγα πεύκα, ενώ φυτεύτηκαν πλήθος άλλα φυτά με ολότελα διαφορετικά χαρακτηριστικά. Δεν κρίνω τις εργασίες για το πάρκο αυτό …., αλλά το ‘’πνεύμα του τόπου" αυτού δεν υπάρχει πια εκεί.

Β. Το δεύτερο παράδειγμα αφορά την σχετικά πρόσφατη προτίμηση του Δήμου μας στη φύτευση του φοίνικα, όπου είναι δυνατόν - και όπου δεν είναι. Αυτό κατά πολύ έχει επηρεάσει και τους πολίτες, οι οποίοι φυτεύουν φοίνικες και στα βουνά.

Αν η φύση είχε επιλέξει τους Αφρικανικούς φοίνικες για τις ακτές της πόλης μας, θα ήταν ευρέως γνωστό.

Όμως, το περιβάλλον των δύο τόπων (με όλες τις σημασίες του) – της Κρήτης και της Αιγύπτου για παράδειγμα – είναι τελείως διαφορετικό.

Το τοπίο της Κρήτης έχει τη δύναμη της πολυμορφίας που προκύπτει από την ίδια την τοπογραφία της κρητικής γης: πεδιάδες και λαγκάδια, ψηλά βουνά, πλαγιές και λόφοι, κόλποι και χερσόνησοι, αμμουδιές και απόκρημνες παραλίες, όχι μόνο συνυπάρχουν, αλλά και εναλλάσσονται διαρκώς. Ενότητα μέσα στην πολυμορφία, χαρακτηριστικό γνώρισμα εξάλλου και του ίδιου του λαού, για παράδειγμα στον τρόπο που η αίσθηση της κοινωνικότητας συνυπάρχει με μία έντονη διάθεση ατομικότητας. Η πολυμορφία του τοπίου εμπεριέχει επίσης το στοιχείο των πολλαπλών δυνατοτήτων κίνησης μέσα σ’ αυτό. Αλλά οι διαδρομές είναι συγκεκριμένες, που τις καθορίζουν τα σημεία αναφοράς του τοπίου : οι φυσικές καμπύλες, ο χείμαρρος, οι καλαμιές, ο βράχος. Ακόμη, οι γρήγορες εναλλαγές υποχρεώνουν σε γρήγορη προσαρμογή στις διάφορες καταστάσεις. Όλα αλλάζουν, αλλά η αλλαγή σπάνια είναι απότομη. Η διαβάθμιση από τη μια μορφή στην άλλη είναι συνήθως ομαλή. Από το βουνό στη θάλασσα υπάρχουν όλες οι διαβαθμίσεις λόφων, πλαγιών, οροπεδίων και κάμπων, όπως και, κοιτάζοντας προς το μακρινό βουνό βλέπει κανείς όλες τις διαβαθμίσεις του γαλάζιου.

Το κρητικό τοπίο έχει την ενοποιητική δύναμη του φωτός. Είναι ήπιο και οι διαβαθμίσεις των φωτοσκιάσεων που δημιουργεί άπειρες, έτσι που κάθε λεπτομέρεια να καταγράφεται με ευκρίνεια.

Το άλλο βασικό χαρακτηριστικό του κρητικού τοπίου είναι η πανταχού παρούσα ανθρώπινη κλίμακα. Όταν ένα τοπίο εμπεριέχει στοιχεία, τα οποία μπορεί εύκολα το μάτι να αναγάγει σε μεγέθη αναλογικά προς τα μέρη του σώματος, τότε η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον, γίνεται φιλική και οικεία. Χάρη στην ομαλή διαβάθμιση και τη διαύγεια της ατμόσφαιρας, τα σχήματα και τα μεγέθη αναλύονται σε επιμέρους τμήματα και το βλέμμα κυλάει από το ένα στο άλλο έχοντας πάντα την αίσθηση του μέτρου.

Στον τόπο προέλευσης του αφρικανικού φοίνικα (π.χ. της Αιγύπτου) αντί για την πολυμορφία κυριαρχεί ο δυαδισμός. Τα δύο άκρα είναι συνεχώς παρόντα χωρίς ενδιάμεσες διακυμάνσεις. Ο βορράς και ο νότος, ανατολικά και δυτικά από το Νείλο, έρημος και νερό, ημέρα και νύχτα. Η οριζόντια γραμμή και η επίπεδη επιφάνεια – η καθαρή γεωμετρία δηλαδή – είναι κυρίαρχα στοιχεία του τοπίου. Η βλάστηση ακολουθεί τους ίδιους κανόνες γεωμετρίας. Σε ένα κόσμο οριζόντιο, ο φοίνικας επιβάλλει την έννοια της απόλυτη κατακορύφου, ενώ η απόληξή του είναι η έκρηξη της τέλειας συμμετρίας.

Το φως επιτείνει το δυαδισμό. Αντί για το ήπιο φως της κρητικής γης, εδώ το φως είναι έντονο και σκληρό με απότομες αντιθέσεις σε ολοφώτιστες και σκοτεινές μορφές, που ευνοεί την αφαίρεση και την απλοποίηση και αναδεικνύει μόνο τις βασικές αρχές.

Η ανθρώπινη κλίμακα απουσιάζει. Τα μεγέθη είναι μεγάλα, το τοπίο αχανές και χωρίς σημεία αναφοράς. Σε όποιο σημείο της πορείας του και αν σταθεί κανείς, η εικόνα που αποκομίζει είναι επάλληλες, οριζόντιες ζώνες. Το τοπίο δεν καδράρεται, δεν πλαισιώνεται, αλλά εκτείνεται.

Η τεκμηρίωσή μου στο ‘’γιατί όχι φοίνικες παντού" ήταν μακροσκελής, όσο το μέγεθος του φαινομένου εκτεταμένο.

Αναγνωρίζοντας τα χαρακτηριστικά του φυσικού τοπίου της Κρήτης και των ανθρώπων της, καταλαβαίνουμε, επίσης, γιατί δεν είναι κατάλληλο να κτίζουμε όμοια κτίσματα στο αγροτικό τοπίο, αλλά ούτε και στο αστικό και το περιαστικό.

Θα πρέπει να γίνει προσπάθεια για την επέκταση του πρασίνου και στις ταράτσες των πολυκατοικιών.

Τι σημαίνει φυτεμένο δώμα;

Είναι ένας χώρος στον οποίο κάποια θερμότητα, που έρχεται από το περιβάλλον, πέφτει πάνω σ’ ένα πράσινο, το οποίο λειτουργεί σαν προστατευτικό για τη διείσδυση της θερμότητας προς τα μέσα, με αποτέλεσμα αυτή η θερμοροή να είναι πολύ μικρότερη από το αν δεν υπήρχε η φύτευση πρασίνου.

Αν είχαμε μία πόλη με μαύρες οροφές, η επιφάνειά της θα μετέδιδε στον περιβάλλοντα αέρα μία θερμοκρασία γύρω στους 60ο . Αντίστοιχα, αν είχαμε μία πόλη με οροφές από πρασινάδα, θα εξέπεμπε γύρω στους 32-33ο στον αέρα με αποτέλεσμα αντί να τον θερμαίνει, να τον ψύχει (το καλοκαίρι).

Αν η επιφάνεια ήταν από νερό, λόγω της εξάτμισης η θερμοκρασία θα έπεφτε ακόμη χαμηλότερα.

Το χειμώνα η ταράτσα δεν ακτινοβολεί τόσο πολύ και η θερμοκρασία της επιφάνειας δεν πέφτει τόσο χαμηλά. Έτσι, δεν αυξάνονται τα φορτία θέρμανσης των χώρων.

Έχουμε, δηλαδή, ένα κλιματιστικό χωρίς να χρειάζεται ρεύμα, χωρίς να παράγει ρύπους, θόρυβο και αιωρούμενα σωματίδια, άρα οικονομικό και χωρίς να ρυπαίνει το περιβάλλον. Στην πόλη μας, που οι θερμοκρασίες δεν είναι πολύ υψηλές ή χαμηλές, θα ήταν σχεδόν ικανοποιητικό το μέτρο αυτό για τη ρύθμιση της θερμοκρασίας. Η διαδικασία δημιουργίας αυ-τής της οικονομίας είναι απλή. Αν η οροφή δεν είναι πολύ παλιά και βέβαια στις νέες κατασκευές, βάζουμε ελαφρομπετόν κλίσεως, στεγανώνουμε και προσθέτουμε 20-25 cm χώμα. Φυτεύουμε με πράσινο που μπορεί να είναι διάφοροι τύποι γκαζόν, βίκος, μπιζέλια, τριφύλλι κ.λπ.

Μία σημαντική εργασία που έχει να κάνει κάθε Δήμος είναι να ορίσει τις προτεραιότητές του.

Ποιο βαθμό προτεραιότητας πρέπει να έχει το πράσινο σε σχέση με το αυτοκίνητο στο κέντρο της πόλης; Θα διευκολύνουμε την αυτοκίνηση και θα εκδιώξουμε το πράσινο ή θα γίνει το αντίθετο; Όταν συμβαίνει το πρώτο σε μία πόλη τι γίνεται; Μήπως τα αυτοκίνητα ανεβαίνουν στα πεζοδρόμια, μπαίνουν στα πάρκα και δεν αφήνουν χώρο στους πεζούς; Μήπως γεμίζουν θόρυβο και καυσαέρια την πόλη; Ή ακόμη μήπως οι πεζοί θα πήγαιναν πιο γρήγορα στον προορισμό τους  εάν υπήρχαν ευχάριστοι πεζόδρομοι τις ώρες αιχμής; Θα γίνονται δια-νοίξεις δρόμων και θα κόβονται δέντρα για να παρκάρουν αυτοκίνητα ή θα γίνονται περισσό-τεροι πεζόδρομοι και ποδηλατοδρόμοι για τον άνθρωπο; ¶νθρωπος ή αυτοκίνητο; Πρέπει να θέσουμε τις προτεραιότητές μας. 

Ποιο βαθμό προτεραιότητας πρέπει να έχει το πράσινο σε σχέση με το τσιμέντο στον περιβάλλοντα χώρο μίας οικοδομής; Υποτίθεται ότι αυτός αφήνεται προκειμένου να διαμορφωθεί με πράσινο, το οποίο τις περισσότερες φορές παραχωρεί τη θέση του στο πλακόστρωτο. Όπως απαιτείται μελέτη για τη μορφή και λειτουργία του κτιρίου πρέπει να απαιτείται και για τον άκτιστο χώρο. Πλήρης μελέτη, που πέρα από τη διευθέτηση κυκλοφορίας πεζών, ποδηλάτων και οχημάτων θα είναι απαραίτητη η εδαφολογική μελέτη για την καταλληλότητα από πλευράς χρώματος, σκιάς, μεγέθους, αρώματος, πυκνότητας, αειθαλούς ή φυλλοβόλου, εποχής και χρονικής διάρκειας άνθισης, κλίματος, αντοχής σε ασθένειες και ρύπους. Είναι απαραίτητη η μελέτη άρδευσης για τον κατάλληλο συνδυασμό των αναγκών του φυτού και φωτισμού για την ανάδειξη των χρήσεων της διαμόρφωσης, της αισθητικής των φυτών και ακόμη το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών. Πέραν αυτών, είναι απαραίτητο ένα χρονοδιάγραμμα εφαρμογής, αφού είναι ζωντανοί οργανισμοί και τέλος, η οικονομοτεχνική μελέτη.

Και εδώ, η νομοθεσία μας έχει δώσει εργαλεία εφαρμογής, όπως είναι το άρθρο 23 του νόμου 1577/85. Λέει συνοπτικά ότι :

Τα 2/3 του ακάλυπτου πρέπει να καλύπτονται με πράσινο. Πρέπει να φυτεύεται τουλάχιστον 1 μεγάλο δέντρο κάθε 200 τ.μ. ακάλυπτου, ενώ στα προκήπια σύμφωνα με το άρθρο 7 του ίδιου νόμου πρέπει να αναλογεί 1 δέντρο σε κάθε 25 τ.μ. προκηπίου.

Ποιος γνωρίζει, εφαρμόζει και ελέγχει την εφαρμογή αυτού του νόμου;

Η εικόνα που παρουσιάζουν τα λιγοστά πάρκα, που υπάρχουν στις πόλεις μας έτσι όπως μελετήθηκαν, σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν είναι απογοητευτική. Έχουν μειωμένη λειτουργικότητα και χρήση από τους δημότες και υποβαθμισμένο πράσινο. Αλλά και οι δεντροστοιχίες έχουν τα ίδια προβλήματα. Το δέντρο είναι το απομεινάρι στην ολοκλήρωση της κατασκευής των πεζοδρομίων.

Τα αίτια της εικόνας αυτής των πάρκων, είναι η ανυπαρξία επαρκών ειδικευμένων μελετητών, κατασκευαστών, αλλά και συντηρητών πρασίνου στους Δήμους, με αποτέλεσμα να γίνονται αυτοσχεδιασμοί με τα γνωστά επακόλουθα.

Μία ακόμα σοβαρή δυνατότητα που έχει ο κάθε Δήμος, η οποία θα επιφέρει πολλαπλά οφέλη, είναι η βιολογική καλλιέργεια του πρασίνου της.

Η βιολογική προσέγγιση είναι μία άλλη φιλοσοφία ζωής, αναγνωρίζει ότι το περιβάλλον είναι κάτι περισσότερο από πρόσθεση των επιμέρους τμημάτων του και ότι όλα τα ζωντανά πλάσματα αλληλεξαρτώνται και συσχετίζονται.

Ο βιοκαλλιεργητής προσπαθεί να μιμηθεί τη φύση, όπου είναι δυνατό, ενθαρρύνοντας την ισορροπία της και δεν αναλαμβάνει το ρόλο της φύσης.

Αυτού του είδους η καλλιέργεια είναι περισσότερο εφικτή από ένα Δήμο, γιατί η ζώνη επιρροής του είναι μεγαλύτερη, γιατί διαθέτει ειδικούς επιστήμονες, έχει προσωπικό που μπορεί εύκολα να εκπαιδεύσει και εκτιμά καλύτερα τα πολλαπλά οφέλη από αυτή την πρακτική. Συγχρόνως θα λειτουργήσει σαν παράδειγμα, στους υπόλοιπους Δήμους και τους πολίτες Υπάρχουν Δήμοι, όπως ο Δήμος Ρέντη Αθηνών, που έχουν κάνει πράξη τη βιολογική καλλιέργεια των κήπων τους με θαυμάσια και πολύ οικονομικά αποτελέσματα. Από έμψυχο υλικό, στηρίχθηκε στον εθελοντισμό όλων των ηλικιών και πέτυχε όχι μόνο να γίνονται πολλές εργασίες χωρίς χρήματα, αλλά να αποκτούν γνώσεις, οικολογική συνείδηση, υπευθυνότητα και αγάπη για το πράσινο, στοιχεία που θα εφαρμόσουν και στον προσωπικό τους χώρο.

Είναι κατάλληλο να δημιουργηθούν οι διεθνώς γνωστές σαν ορολογία "πράσινες διαδρομές" (green ways). Οι πράσινες διαδρομές μπορούν να οριστούν σαν δίκτυα γης, τα οποία περιέχουν γραμμικά στοιχεία σχεδιασμένα και διαχειριζόμενα με τέτοιους τρόπους, ώστε να εξυπηρετούν πολλαπλούς σκοπούς, όπως οικολογικούς, πολιτιστικούς, εκπαιδευτικούς, κ.λπ.

Μία τέτοια διαδρομή είναι η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, που θεωρείται εκπαιδευτική σε ιστορικούς δρόμους, αλλά συγχρόνως εξασφαλίζει και την παρουσία πολύτιμων φυτών κατά μήκος της διαδρομής.

Ένας στόχος που επιδιώκεται με τη δημιουργία μίας πράσινης διαδρομής στην πόλη, είναι η διατήρηση και η αναβίωση του εγκατεστημένου αστικού πρασίνου μέσα από τη συνεχή χρήση του, από τους κατοίκους.

Τα δίκτυα αυτά ξεκινούν από το δομημένο αστικό περιβάλλον με στόχο να συνεχίσουν μέχρι και μέσα στο φυσικό τοπίο.

Οι πράσινες διαδρομές για να εξυπηρετούν καλύτερα τους πολίτες πρέπει στην αρχή τους να διαθέτουν θέσεις στάθμευσης, να έχουν θέσεις ανάπαυσης, πληροφοριακή σηματοδότηση με πινακίδες, χώρους υγιεινής και ειδικές ράμπες για καροτσάκια. Στα Χανιά θα μπορούσαμε να οργανώσουμε τουλάχιστον δύο τέτοιες διαδρομές και οι πεζόδρομοι που διαμορφώνονται θα εντάσσονται κάλλιστα  μέσα σ’ αυτές.

Το πράσινο θα ξεκινά από τα γραφεία και τα διαμερίσματα, θα προχωρά στο χώρο μεταξύ των πολυκατοικιών, θα συνεχίζει στο δημοτικό πράσινο και θα συνδέεται μέσω του περιαστικού πρασίνου με τη γεωργική και δασική περιοχή. Το πράσινο πρέπει να κυλά μέσα στην πόλη, να ζει μέσα σ’ αυτήν, να την κάνει να αναπνέει φυσικά και κοινωνικά, να αποτελεί υποδοχή των αστικών κοινωνικών δραστηριοτήτων και προοδευτική διέξοδο προς το ευρύτερο φυσικό τοπίο της πόλης.

Όμως, δεν είναι δυνατό να υπάρξει πράσινο σε μία πόλη όταν αυτό δεν είναι σεβαστό και δεν προστατεύεται σαν κοινωνικό αγαθό από τους κατοίκους της. Βασικός παράγων είναι η εκπαίδευση και η αγωγή των δημοτών σε θέματα περιβάλλοντος. Θα πρέπει να γίνεται τόσο μέσα από την Εκπαίδευση όσο και από εκδηλώσεις που θα διοργανώνει η Τοπική Αυτοδιοίκηση (δεντροφυτεύσεις, εκθέσεις λουλουδιών, βραβεύσεις μπαλκονιών κ.λπ.). Η περιβαλλοντική εκπαίδευση αναγνωρίζεται πλέον ως παράγοντας που υπερβαίνει τα όρια της ιδιωτικής ζωής, αναπτύσσει ευρύτερες κοινωνικές σχέσεις και διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στην οικονομική δημιουργικότητα μέσα σε μία προσπάθεια σεβασμού και διατήρησης της φυσικής ισορροπίας του πλανήτη μας.

Η αδιάφορη στάση του σημερινού ανθρώπου απέναντι στο πράσινο, η αδυναμία του να παρατηρεί και να κατανοεί τη βλάστηση, οφείλεται πιστεύω κυρίως στην αποξένωσή του από τη φύση.

Είναι τεκμηριωμένη η έλξη των παιδιών για το περιβάλλον της φύσης˙ υπάρχει μία παγκοσμιότητα στην εμφάνιση διαφόρων μορφών παιχνιδιού με υλικά της φύσης, όπως νερό, χώμα, βλάστηση. Αλλά και όσον αφορά τους ενήλικες, υπάρχει άμεση συσχέτιση της προτίμησης του τόπου κατοικίας με τις παρεχόμενες δυνατότητες επαφής με το φυσικό περιβάλλον. Η ανοιχτή θέα προς τα βουνά ή τη θάλασσα, η θέα σε πάρκο ή πλατεία, ανεβάζει την αξία των αστικών κατοικιών.

Για να ενεργοποιηθεί η θετική διάθεση του ανθρώπου, απέναντι στη φύση, να απολαύσει το μέγιστο από αυτό που η φύση μπορεί να του προσφέρει και κατά συνέπεια να ενδιαφερθεί για την προστασία της, βασική προϋπόθεση αποτελεί η εξοικείωσή του με το περιβάλλον.

Θεωρείται ότι η απόκτηση ποικίλων και κυρίως ευχάριστων προσωπικών εμπειριών άμεσης επαφής με τη βλάστηση, ακόμη από την προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία οδηγεί σε αγάπη της φύσης και συμβάλλει θετικά στη διαμόρφωση "περιβαλλοντικού ήθους". Με τον όρο αυτό, αναφέρομαι στην ανάπτυξη μιας στάσης του ανθρώπου, η οποία να αναγνωρίζει την ανάγκη της αρμονικής του συνύπαρξης με το φυσικό περιβάλλον καθώς και την ανάγκη για σεβασμό της ελευθερίας ύπαρξης κάθε μορφής ζωής στον πλανήτη.

Όμως, στις σύγχρονες οικιστικές συνθήκες οι δυνατότητες συχνής επαφής του παιδιού με τη φύση περιορίζονται σημαντικά και τείνουν να το αποξενώνουν από το φυσικό του πλαίσιο. Σε όλους τους υπαίθριους χώρους της πόλης, ακόμη και στους "παιδικούς χώρους", αυτούς που σχεδιάστηκαν αποκλειστικά για να χρησιμοποιηθούν από τα παιδιά ("παιδικές χαρές" και "υπαίθριοι χώροι αγωγής") η παρουσία του πράσινου είναι ελάχιστη έως ανύπαρκτη και ο σχεδιασμός του, με αισθητικά μόνο κύρια κριτήρια περιορίζει το ρόλο της βλάστησης, όπου και όταν αυτή υπάρχει, σε καθαρά διακοσμητικό ρόλο ουδέτερου φόντου και όχι δυναμικού υλικού πλαισίου στήριξης και ενίσχυσης δραστηριοτήτων παιχνιδιού και εκπαίδευσης. Έτσι, η επαφή των παιδιών της πόλης με το πράσινο περιορίζεται το πολύ-πολύ σε παθητική οπτική του απόλαυση, αν και συχνότερα η παρουσία του περνάει σχεδόν απαρατήρητη. Και όμως η βλάστηση μπορεί να καλλιεργήσει και να ικανοποιήσει όλες τις αισθήσεις, παρέχοντας πλήθος ερεθισμάτων, οπτικών (σχήματος, χρώματος, υφής) απτικών, ηχητικών, οσμικών, γνωστικών και συναισθηματικών, που έχουν ιδιαίτερη εκπαιδευτική αξία.

Η αξιοποίηση του πρασίνου στις εκπαιδευτικές διαδικασίες προϋποθέτει μία αναθεώρηση της προσέγγισης του σχεδιασμού του. Απαιτείται ενίσχυση της παρουσίας φυσικών μορφών βλάστησης, ώστε να εξασφαλίζει ευνοϊκές προϋποθέσεις  για τη φιλοξενία άγριας ζωής, κατάλληλη διαμόρφωση των φυσικών χώρων πρασίνου στον αστικό ιστό για τη φιλοξενία δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και αναψυχής, μικρών και μεγάλων, δημιουργία φυσικών βιοτόπων στους ειδικούς χώρους, που χρησιμοποιεί καθημερινά το παιδί, όπως είναι οι παιδικές χαρές και οι σχολικές αυλές.

Ο σχεδιασμός και ο εμπλουτισμός των χώρων πρασίνου πρέπει να γίνει στα πλαίσια της συνεργασίας των μελετητών με τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς, με βάση τη σύγχρονη αντίληψη για το ρόλο του παιχνιδιού στη μάθηση. Ο ρόλος της άμεσης και ενεργητικής συμμετοχής του παιδιού στη δημιουργία υπαίθριων χώρων αγωγής, θα μπορούσε να ικανοποιηθεί με την υιοθέτηση κάθε πάρκου από το κοντινότερό του σχολείο. 
  
Οριοθετώντας κανείς τη διαδικασία και τους στόχους για την ανάπτυξη του πρασίνου αντιλαμβάνεται ότι χωρίς μία γενναία, συνεχή και αυξανόμενη ετήσια οικονομική στήριξη μίας πολιτικής πρασίνου, τίποτε δεν είναι εφικτό. Το γεγονός ότι διαχειριζόμαστε ζωντανούς οργανισμούς, όπως τα φυτά τα οποία άμεσα εξαρτώνται από μας, τοποθετεί τη βάση διαχωρισμού από άλλες επενδύσεις, στις οποίες η συντήρηση δε χρειάζεται να είναι τακτική και η καθυστέρηση δε βλάπτει ανεπανόρθωτα. Εάν όμως το πράσινο δε συντηρηθεί για μια μικρή περίοδο, τότε  όλη η επένδυση που κάναμε χάνεται και η δαπάνη επαναλαμβάνεται. Η δημιουργία ενός μικρού πάρκου αυτόματα συνδέεται με την ύπαρξη του συντηρητή. Είναι αναγκαία επομένως, όπως προαναφέραμε, η ύπαρξη μίας συνεχούς και διαρκώς αυξανόμενης οικονομικής στήριξης της πολιτικής πρασίνου κάθε Δήμου, ούτως ώστε να υπάρξουν τα πρώτα αποτελέσματα. Στην κατανομή των δαπανών για το πράσινο δεν πρέπει να επαναληφθεί το λάθος της περιφερειακής και τυχαίας ένταξης των χώρων πρασίνου στο μέχρι τώρα πολεοδομικό σχεδιασμό. Τα ιστορικά λάθη θα διορθωθούν με θαρραλέες οικονομικές πρακτικές  που θα επανεντάξουν το πράσινο στο δομημένο χώρο. Οι πιστώσεις για έργα προστασίας και αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος πρέπει να μπαίνουν σε πρώτη προτεραιότητα. Τέτοιες πιστώσεις, βεβαίως δεν αποδίδουν άμεσα και ψηφοθηρικά εκμεταλλεύσιμα αποτελέσματα. Διασφαλίζουν όμως το μέλλον και τη ζωή των ψηφοφόρων.

Θα πρέπει να υπάρξει σαφής οικονομική πολιτική στα πλαίσια κάθε Δήμου, γιατί θα απαιτηθούν σοβαρές και συνεχείς δαπάνες. Πρέπει αυτές οι δαπάνες, αφού γίνονται με μόνο σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών ζωής του δημότη, να είναι κατοχυρωμένες μόνο γι’ αυτό , να είναι σταθερά ανοδικές (γιατί το πράσινο δεν μπορείς να το φροντίζεις περιστασιακά) και να είναι σίγουρα εισπρακτές. Ίσως να γίνει προσπάθεια από την Τοπική Αυτοδιοίκηση για την κατοχύρωση των δαπανών για πράσινο σαν ανταποδοτικό τέλος, όπως αυτό του φωτισμού και της καθαριότητας.

Μέσα από το πλαίσιο που αναπτύχθηκε της έλλειψης εθνικής στρατηγικής για το πράσινο των πόλεων, της έλλειψης συγκεκριμένης πολιτικής πρασίνου στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, της έλλειψης εξειδικευμένου επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού για το πράσινο, της έλλειψης ελεύθερων χώρων και της υπερβολικής αξίας γης, ποιες προοπτικές άραγε υπάρχουν για να αλλάξει η εικόνα των πόλεών μας;

Θέλει σοβαρότητα και δουλειά από όλους, τους πολίτες και ιδιαίτερα τους μηχανικούς, γεωτεχνικούς, την αρχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά και τους υπαλλήλους της, χωρίς υπεκφυγές, σκοπιμότητες και αντιπολιτευτική διάθεση.

Πρέπει να καταγράψουμε και να δεσμεύσουμε όλους τους μη κτισμένους χώρους που έχουν απομείνει στην πόλη μας. Οι στρατώνες, τα παλιά νοσοκομεία, τα οχυρωματικά έργα, τα σφαγεία, τα νεκροταφεία, τα ρέματα, τα παλιά εργοστάσια, απομεινάρια των προηγούμενων αιώνων, μπορούν να γίνουν χώροι πρασίνου, υιοθετώντας την κατάλληλη μελέτη για κάθε περίπτωση.

Εκτάσεις γύρω από την πόλη που έχουν τη μορφή φυσικών οικοτόπων, όπως ο ¶γιος Ματθαίος, το Πρεβεντόριο, οι ¶γιοι Απόστολοι κ.α. πρέπει να γίνουν περιφερειακά πάρκα για να διατηρήσουν τη φύση και να προστατέψουν την πόλη.

Τα αγαθά της φύσης εκτιμώνται όταν χάνονται. Ο άνθρωπος των πόλεων άρχισε να εκτιμά το πράσινο και να αντιλαμβάνεται την αξία που έχει για τη ζωή του και τη ζωή της πόλης του. Η πολιτική ωριμότητα μίας κοινωνίας μετριέται με την ικανότητα να εξετάζει τα πράγματα μακροπρόθεσμα.           

ΕΡΓΑΛΕΙΑ

1. Ενοποίηση ακάλυπτων χώρων ¶ρθρο 12  Γ.Ο.Κ.

Οι υποχρεωτικοί ακάλυπτοι χώροι των οικοπέδων ενός οικοδομικού τετραγώνου ενοποιούνται, τίθενται σε χρήση όλων των ενοίκων του οικοδομικού τετραγώνου και δια-μορφώνονται κατάλληλα για τη χρήση αυτή χωρίς να θίγονται τα δικαιώματα κυριότητας.

Για την εφαρμογή της παραπάνω παραγράφου απαιτείται απόφαση συνέλευσης των ιδιοκτητών που βρίσκονται στο οικοδομικό τετράγωνο. (παρ. 2) Επικυρώνεται με Προεδρικό Διάταγμα, το οποίο ρυθμίζει όλες τις λεπτομέρειες και περιλαμβάνει ειδικά κίνητρα στα οποία μπορεί να περιλαμβάνεται και επιδότηση από το Ειδικό Ταμείο Εφαρμογής Ρυθμιστικών και Πολεοδομικών Σχεδίων (Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ.) για την εκτέλεση των σχετικών έργων ή ανάληψη από το Ταμείο αυτό μέρος ή του συνόλου των τόκων σε περίπτωση δανείου. (παρ. 3)

Μπορεί να αποφευχθεί η διαδικασία της συνέλευσης και του Προεδρικού Διατάγματος (παρ. 5) αν η ενοποίηση έχει προβλεφθεί κατά την έγκριση, επέκταση, αναθεώρηση ή τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου.

Στα ρυμοτομικά, επίσης, μπορεί να προβλεφθεί η δημιουργία δευτερεύοντος δικτύου ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων αποκλειστικά για πεζούς, που αποτελείται από πρόσφορους ακάλυπτους χώρους των οικοπέδων, ημιυπαίθριους χώρους και υποχρεωτικές εσωτερικές στοές. (παρ. 6) Υπάρχει κίνητρο και για τα εμβαδά των οικοπέδων που εντάσσονται στο δίκτυο αυξάνοντας κατά 50% τη δομήσιμη επιφάνεια αυτών των επιφανειών. (παρ. 7)

Η ενεργοποίηση των ακάλυπτων χώρων είναι μία πολύ σοβαρή μορφή ανάπλασης των υπαρχόντων οικοδομικών τετραγώνων όσον αφορά το αστικό πράσινο.

2. Ρυθμιστικό Σχέδιο και προγράμματα προστασίας περιβάλλοντος άρθρο 2 του Ν 2508/97.

Ήδη έχουν ξεκινήσει οι διαδικασίες για να αποκτήσουν Ρυθμιστικό Σχέδιο ο Βόλος, η Λάρισα, η Πάτρα, τα Ιωάννινα και σε 2η φάση το Ηράκλειο και η Καβάλα.

Τι είναι το Ρυθμιστικό Σχέδιο και γιατί μπορεί να μας ενδιαφέρει απόψε.

Αφορά την οικιστική οργάνωση, την προστασία του περιβάλλοντος και τη γενικότερη ανάπτυξη των ευρύτερων περιοχών των αστικών συγκροτημάτων.

Αναλυτικότερα περιλαμβάνει:

α) Τις αρχές, τους στόχους και τις προοπτικές εξελίξεις της περιοχής με συσχέτιση της υφιστάμενης κατάστασης και των τάσεων εξέλιξης και τα τυχόν περιφερειακά προγράμματα,

β) τους κανόνες διαμόρφωσης και ανάπτυξης,

γ) τα όρια της περιοχής του Ρ.Σ. και της περιοχής ελέγχου,

δ) το σύστημα οργάνωσης και ανάπτυξης του χώρου,

ε) τις χρήσεις γης κατά ζώνες,

στ) τις πυκνότητες οίκησης και τις γενικές κατευθύνσεις για τον προσδιορισμό των όρων δόμησης,

ζ) τα βασικά συγκοινωνιακά και λοιπά δίκτυα,

η) τις προτάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος,

θ) τις προτεραιότητες όσον αφορά την εκπόνηση Γ.Π.Σ. ή τα τμήματα που χρειάζονται ανάπλαση ή εξυγίανση,

ι) τα σημαντικά έργα ανάπτυξης της περιοχής.

Για να εφαρμοστούν και για άλλα μεγάλα αστικά συγκροτήματα της χώρας χρειάζεται απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος που εκδίδεται ύστερα από τη γνώμη του Περιφερειακού και του Νομαρχιακού Συμβουλίου.

Τα κριτήρια, εκτός το μητροπολιτικό χαρακτήρα του αστικού συγκροτήματος και το μέγεθος του πληθυσμού, είναι οι τάσεις οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης της περιοχής. Όσον αφορά το Νομό μας, οι τάσεις εξέλιξης ορισμένων περιοχών, όπως είναι ο βόρειος άξονας, η περιοχή του Αποκόρωνα και γενικότερα η "επίθεση" των κτισμάτων απ’ όλες τις μεριές σε οικισμούς, βουνά και λαγκάδια έχει ήδη αλλοιώσει ότι καλό κ' αγαθό είχαμε. Αν προσέξουμε το οικονομικό υπόβαθρο όλων των επενδύσεων που γίνονται (κυρίως στον Τριτογενή τομέα), αλλά και την αλλοίωση του πληθυσμού σε επίπεδο νοοτροπίας, αλλά και σύνθεσης, παρατηρούμε ότι τέτοια σοβαρά και ταχύτατα εξελισσόμενα φαινόμενα ποτέ δε φανταστήκαμε και βεβαίως δεν υπάρχει καμία προετοιμασία για να τα υποστηρίξουμε. Νιώθουμε τον ίλιγγο ενός πεσίματος από μεγάλο ύψος, που όσο γοητευτική και αν είναι η διαδρομή, ξέρουμε πως η σύγκρουση θα’ ρθει. Δεν πρέπει να προστατευτούμε;

Το Ρυθμιστικό Σχέδιο είναι μία καλή προστασία.

3. Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π (Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής  Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης).

¶ρθρο 5 του Ν. 2508/97.

Μετά το πρωτεύον Ρυθμιστικό Σχέδιο, επόμενο δυνατό εργαλείο για την ανάπτυξη του μη αστικού χώρου είναι το Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π.

Ως ανοικτή πόλη νοείται ένα σύνολο γειτονικών οικισμών του μη αστικού χώρου, καθένας από τους οποίους έχει πληθυσμό μέχρι 2000 κατοίκους. Τα όρια της ανοικτής πόλης ταυτίζονται κατ΄ αρχάς με τα όρια του συμβουλίου περιοχής, αλλά μπορεί και να αλλάξουν.

Ειδικότερα στο Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. καθορίζονται:

α) Οι περιοχές ειδικής προστασίας (Π.Ε.Π.), που δεν προορίζονται για πολεοδόμηση, συνεχόμενες ή μη προς τις πολεοδομημένες ή τις προς πολεοδόμηση περιοχές, όπως είναι ιδίως χώροι αρχαιολογικού, αρχιτεκτονικού, ιστορικού ή λαογραφικού ενδιαφέροντος, παραθαλάσσιες ή παραποτάμιες ζώνες, βιότοποι και τόποι ιδιαίτερου φυσικού κάλους, δάση και δασικές εκτάσεις. Καθορίζονται περιοχές γύρω από τους οικισμούς για τις οποίες απαιτείται έλεγχος και περιορισμός της οικιστικής εξάπλωσης. Ορίζονται οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης, το όριο εμβαδού κατάτμησης  και επιβάλλονται και άλλα μέτρα προστασίας.

β) Ορίζονται τα όρια, η γενική εκτίμηση των αναγκών των οικισμών σε κοινόχρηστους χώρους, κοινωφελείς εξυπηρετήσεις. Η γενική πρόταση στηρίζεται σε εκτίμηση των αναγκών που απορρέουν από το Ρ.Σ. και άλλα προγράμματα ανάπτυξης.

Αναφέρεται στις χρήσεις γης, στα οικιστικά κέντρα, στο δίκτυο κυκλοφορίας, στην πυκνότητα και το μέσο συντ. δόμησης κατά οικισμό, και στο γενικό πλαίσιο προστασίας των ΠΕΠ.

γ) Η ανοιχτή πόλη χωρίζεται σε ενότητες για την καλύτερη οργάνωση των περιοχών κατοικίας, των άλλων χρήσεων και αναπτυξιακών δραστηριοτήτων με πρόβλεψη των απαραίτητων εξυπηρετήσεων των κατοίκων, την απόκτηση γης και κοινόχρηστων και κοινωφελών χώρων και την εκτέλεση προγραμμάτων οργανωμένης οικιστικής ανάπτυξης παραγωγικών και επαγγελματικών δραστηριοτήτων. Με λίγα λόγια, είναι ένα Γ.Π.Σ. για οικισμούς ή σύνολο οικισμών κάτω των 2000 κατοίκων.

Η διαδικασία κινείται από τον ενδιαφερόμενο Ο.Τ.Α. του Νομαρχιακού Συμβουλίου  και του Σ.Χ.Ο.Π.  (Συμβούλιο Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος) του Νομού.

Στη συνέχεια αυτών των εργαλείων (1. Ρυθμιστικό Σχέδιο, 2. Γ.Π.Σ. ή Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. ή Ζ.Ο.Ε.) ακολουθεί η Πολεοδομική Μελέτη. Για τη μελέτη αυτή εκπονείται και εγκρίνεται Ρυμοτομικό Σχέδιο και καθορίζονται κοινόχρηστοι, κοινωφελείς και οικοδομήσιμοι χώροι, χρήσεις γης και όροι και περιορισμοί δόμησης.

Ντουνιαδάκη Κυριακή
Αρχιτέκτων Μηχανικός

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.