|
ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ |
|
|
|
Παγκρήτιο Δίκτυο Οικ. Οργ. -
5η Παγκρήτια Συνάντηση Περιβαλλοντικών Οργανώσεων
|
|
Γιάννης Σχίζας
,
Κυριακή, 10 Δεκέμβριος 2006
|
Η εισήγηση με θέμα «Εικονικός και Οικολογικός Τουρισμός» του Γιάννη Σχίζα, συγγραφέα και διευθυντή του περιοδικού «Οικοτοπία» στην Ημερίδα "Προοπτικές βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης και μεγάλες τουριστικές επενδύσεις" που έγινε στο πλαίσιο της 5ης Παγκρήτιας Συνάντησης Περιβαλλοντικών Οργανώσεων του Δικτύου ΟικοΚρήτη.
ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Του Γιάννη Σχίζα
Σήμερα, 9 Δεκεμβρίου 2006, πραγματοποιείται εκδήλωση προς τιμήν του Κυριάκου Σιμόπουλου, συγγραφέα πολλών έργων αλλά και του μεγάλου τετράτομου έργου «Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα». Το έργο είναι πολύτιμο, όχι μόνο σαν μια λαμπρή συλλογή και σύνθεση αφηγήσεων από ταξιδιώτες περαστικούς από τον ελληνικό χώρο, αλλά και σαν εργασία που μας επιτρέπει να καταδυθούμε στα αφετηριακά χαρακτηριστικά της ταξιδιωτικής πρακτικής. Στο να διαπιστώσουμε το Ντι Εν Εϊ του ιστορικού ταξιδιού και τη σημερινή παραλλαγή ή και τροποποίησή του
Ο περιηγητισμός ξεκινάει την ιστορική σταδιοδρομία του σαν μια δραστηριότητα «γνωσιοθηρική», κι ακόμη σαν μια δραστηριότητα βιωματικής ανακαίνισης – όπου ο ταξιδευτής κινείται όχι μόνο προς κάποιους προορισμούς, αλλά και προς έναν άλλο εαυτό...Ο ερωτικά απογοητευμένος φεύγει για να ξε-ερωτευθεί, ο στερημένος από έμπνευση φεύγει για να συναντήσει νέα ερεθίσματα δημιουργίας, ο θρησκευόμενος φεύγει για να βιώσει σε ένα άλλο περιβάλλον μια βαθύτερη μεταφυσική ένταση, ο τυχοδιώκτης φεύγει για να αναζητήσει ένα νέο σκηνικό ευκαιριών.
Ο παραδοσιακός περιηγητισμός είναι πολλά πράγματα, πρωτίστως όμως είναι ΑΝΑ-ΨΥΧΗ (ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΨΥΧΗΣ...)με την πρωταρχική έννοια του όρου...
Mέσα από διάφορες ιστορικές παλινδρομήσεις, ο περιηγητισμός θα παραχωρήσει τη θέση του στον πρώιμο, μικρής κλίμακας τουρισμό, κι αυτός θα μετεξελιχθεί από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα στον μαζικό τουρισμό. Στην «τελευταία» αυτή περίοδο θα αναπτυχθούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με σημαντικές αποκλίσεις από την αρχική «γενετική φυσιογνωμία» του φαινομένου :
Πριν απΆ όλα οι χώροι υποδοχής των επισκεπτών υποβάλλονται σε υπέρμετρους εξωραϊσμούς και γενικώς «σκηνοθετούνται», χάνοντας συχνά την αυθεντικότητά τους.
Η εξειδίκευση των υπηρεσιών και η λογική της ανταγωνιστικότητας ευνοούν την διαμόρφωση περιοχών «τουριστικής μονοκαλλιέργειας», πράγμα το οποίο κάνει ευάλωτη την εγχώρια οικονομία στις διακυμάνσεις της συγκυρίας αλλά και ταυτόχρονα υποβαθμίζει το τουριστικό προϊόν.
Ο μαζικός τουρισμός προκαλεί «συνωστισμούς» επισκεπτών, σε ξενοδοχιακά συγκροτήματα και περιοχές με υποδομή αναψυχής, πράγμα που οδηγεί στην υπέρβαση της «φέρουσας ικανότητας» της αντίστοιχης περιοχής και του αντίστοιχου «συστήματος» - περιβαλλοντικού ή πολιτιστικού. Το 2002, στην Ελλάδα και με πρωτοβουλία του αντίστοιχου ΒΒΦ, είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε τη διεθνή εξέλιξη των ιδεών στα μεγάλα ζητήματα της φέρουσας ικανότητας του χώρου.
Εξ άλλου ο ανταγωνισμός των επιχειρήσεων και η διαρκής παροχή «πλούσιων πακέτων γνωριμίας», υπαγορεύουν στον καταναλωτή μια βουλημική αναζήτηση προορισμών και οδηγούν σε μιαν άλλη «υπέρβαση φέρουσας ικανότητας» : Αυτή τη φορά είναι η ικανότητα του τουρίστα-καταναλωτή, η διάθεση και επάρκειά του να γνωρίσει σε βάθος μια περιοχή, να προσλάβει όχι μόνο παραστάσεις αλλά και βιώματα... Εμφανίζεται πλέον ένας νέος καταναλωτισμός, ανάλογος με αυτόν που παρατηρείται στη κατοχή αυτοκινήτων, σπιτιών, ενδυμάτων, λάϊφ στάϊλ...
Ο τουρισμός επιχειρεί να παρουσιάσει ένα προϊόν ποιοτικό, ακέραιο, ατόφιο, μοναδικής αξίας, γι αυτό και είναι διατεθειμένος να «κρύψει κάτω από το χαλί» κάθε τι που αντιστρατεύεται αυτή την εικόνα. Ο Τόμας Μαν στο μυθιστόρημά του «Θάνατος στη Βενετία» αναφέρεται στις Ιταλικές αρχές που αποσιωπούν μια επιδημία χολέρας για να αποφύγουν την απομάκρυνση των τουριστών... Σήμερα η κριτική του οικολογικού κινήματος για τις όποιες δυσπλασίες και δυσμορφίες της τουριστικής βιομηχανίας παραγκωνίζεται ή καταγγέλεται ως ύποπτη, ενώ από την άλλη πλευρά προιμοδοτούνται όλες οι «εξωραϊστικές» και τουριστο-κρακτικές φωνές που βεβαιώνουν ότι ζούμε σε ένα επί γης παράδεισο.
Η κριτική του τουριστικού προϊόντος είναι μέρος της δημοκρατίας, του αγώνα για διαφάνεια της αγοράς : Όσο κι αν φαίνεται δυσάρεστη για τα βραχυπρόθεσμα κέρδη μιας χώρας ή περιοχής ή ξενοδοχειακής μονάδας....Ακόμη όμως η κριτική του τουριστικού προϊόντος επιτρέπει μια καλύτερη διευθέτηση των σχέσεων τουρίστα και «υποδοχέα». Η σχέση αυτή εμπεριέχει συγκρουσιακά στοιχεία ως εκ της λογικής του εμπορεύματος, όμως αυτά τα στοιχεία μπορούν να αμβλύνονται όταν αντιμετωπίζεται η αισχροκέρδεια, όταν ο τουριστας πειθαρχεί σε κώδικες συμπεριφοράς, όταν είναι διαυγείς και σαφείς οι προσφερόμενες υπηρεσίες.
Η ΕΞΗΜΕΡΩΣΗ...
Ο μαζικός τουρισμός προσδίδει μια ισχυρή ώθηση στην οικονομία, στην απασχόληση, στην ανάδειξη εγχώριων πολιτιστικών στοιχείων, στην ανάπτυξη των σχέσεων των λαών, όμως σε αυτή τη διαδικασία αλλοιώνει χώρους, ήθη, έθιμα, συμπεριφορές, ενώ επίσης οδηγεί σε μορφές συγκεντρωποίησης του τουριστικού κεφαλαίου, ιδιαίτερα από τους «Τουρ Οπερέϊτορς». Ο «μαζικός τουρίστας» είναι ελάχιστα έως καθόλου ριψοκίνδυνος, είναι απρόθυμος να εκτεθεί στο τυχαίο, αδιάφορος για την ουσιαστική γνώση, «υπνοβάτης» μάλλον παρά συνειδητός επισκέπτης - σύμφωνα με ένα ακραίο αλλά εκφραστικό σχόλιο του Εντγκάρ Μορέν. Όμως αυτή η πλειοψηφική κατάσταση πραγμάτων δεν παύει να εγείρει αντιδράσεις και αντιστάσεις, από τις τοπικές κοινωνίες αλλά και από την «κοινωνία των πολιτών» - δηλαδή το κοινωνικό σώμα που δεν περιορίζεται στον «συνήθη» ρόλο του καταναλωτή. Όπως και σε τόσα άλλα πεδία, έτσι και εδώ δεν έχουμε μια πολιτιστική μαύρη τρύπα που καταβροχθίζει τα πάντα ούτε ένα «τέλος ιστορίας», υπό την έννοια της κατάληξης του τουρισμού σε μια παγιωμένη μορφή.
Ο τουρισμός στην τρέχουσα κατάστασή του γίνεται πεδίο πάλης ανάμεσα στις συμβατικές δυνάμεις , και στις δυνάμεις που επιδιώκουν την ειρηνική συνύπαρξή του με τις τοπικές κοινωνίες, το περιβάλλον και τον πολιτισμό : Οι πρώτες στοχεύουν κυρίως στο άμεσο και άνευ όρων κέρδος, έχοντας σαν τακτικό στόχο τον εντυπωσιασμό και την διαμόρφωση πολυτελών συνθηκών για τον καταναλωτή. Οι δεύτερες επιδιώκουν την συνολική αναβάθμιση της τουριστικής εμπειρίας, την επανασύνδεσή της με τη γνώση και τον εγχώριο πολιτισμό, την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι πρώτες βλέπουν το τουριστικό προϊόν «σημειακά», περιορισμένο σε κάποιες περιοχές αναψυχής, κατά το δυνατό ελεγχόμενες. Οι δεύτερες βλέπουν ως τουριστικό προϊόν την ολότητα των σχέσεων και καταστάσεων μιας χώρας, τα επίπεδα φιλοξενείας και φιλικής σχέσης με το ξένο στοιχείο.
Μια σοβαρή περιγραφή του τουριστικού φαινομένου είναι κατΆ ανάγκη διαλεκτική και εστιάζεται σε αυτή τη σύγκρουση, περιγράφοντας τη διαδρομή της στο χρόνο και στο χώρο...
ΟΧΙ ΕΝΙΑΙΟ, ΑΛΛΑ ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ...
Σημείο λοιπόν πρώτο και σπουδαιότερο , το ότι η μηχανιστική και ποσοτική αναφορά στο τουριστικό φαινόμενο, στη διαδρομή του από το μικρότερο στο μεγαλύτερο μέγεθος, κι ακόμη η προέκταση κάποιων τάσεων προς το μέλλον, αδυνατεί να φωτίσει την αντιφατική φυσιογνωμία του φαινομένου και να υποδείξει τους πόλους των αντιτιθέμενων τάσεων .
Το δεύτερο και άξιο υπογράμμισης στοιχείο αναφέρεται στην εξέλιξη του συμβατικού τουρισμού σε νέες μορφές, που επίσης παρουσιάζουν εντυπωσιακές αντιθέσεις.
Ο συμβατικός τουρισμός οδηγεί στον ενσταβλισμένο τουρισμό, κι αυτό είναι ένα πρώτο διαζύγιο με το χώρο και τις τοπικές κοινωνίες. Στη συνέχεια τείνει να γίνει «συνθετικός», ανεξάρτητος από τα υπαρκτά φυσικά πλαίσια, άσχετος με τα παραδοσιακά περιβάλλοντα, πρόθυμος να καταναλώσει σκηνικές νεοπλασίες κάθε είδους . Όταν ένας Μαλαισιανός επενδυτής διαμορφώνει κάτω από τεχνητό θόλο ένα τροπικό περιβάλλον αναψυχής κοντά στην γερμανική πρωτεύουσα, όταν το Ντουμπάϊ διαφημίζει πίστες πάγου ή γήπεδα γκολφ στην αραβική έρημο, όταν η τουριστική βιομηχανία προσφέρει τεχνητά «γερμανικά χωριά» στην Ισπανία, έχουμε προφανώς να κάνουμε με αλλαγή «στρατηγικού προσανατολισμού»: Εδώ το «τουριστικό προϊόν» παύει να αναφέρεται στο χώρο, στην τοπική κοινωνία, στην αυθεντικότητα, στην ιστορία και στον πολιτισμό, ενώ ακόμη και το πιο light γνωσιοθηρικό πνεύμα εκλείπει και η τουριστική βιομηχανία απλώς πουλάει σκηνικά και προτάσεις «αναψυχής».
Και επειδή το κακό γενικώς τείνει να οδηγήσει προς το χειρότερο, ο εν λόγω «συνθετικός τουρισμός» ανοίγει το δρόμο σε ένα νέο είδος όπως είναι ο «εικονικός τουρισμός» : Αυτός ο τελευταίος καταλύει ένα ακόμη από τα γενετικά χαρακτηριστικά του τουρισμού, που ήταν η χωρική μετακίνηση, και οδηγεί τον «καταναλωτή» στην πρόσληψη εντυπωσιακών παραστάσεων μέσα σε ελεγχόμενες φαντασμαγορικές συνθήκες, που μπορεί να είναι μια «Ντίσνεϋλαντ» αναψυχής ή ένας οποιοσδήποτε οργανωμένος «διασκεδασοχώρος» στη καρδιά των μεγαπόλεων. Ο τουρισμός εδώ γίνεται «καθιστικός», δηλαδή μια απλή κατάσταση παθητικής περιήγησης στο χώρο των εικόνων - στα μέτρα των καρεκλοκένταυρων της νέας εποχής...
ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ...
Ενώ αυτά διαδραματίζονται από τη μια πλευρά, δε πρέπει να διαφεύγει την προσοχή μας αυτό που διαδραματίζεται στην άλλη: η «ωρίμανση» της εμπειρίας εκατομμυρίων ταξιδευτών και η αναβάθμιση των ποιοτικών τους απαιτήσεων, δημιουργεί ένα αντίπαλο ρεύμα. Ο «οικοτουρισμός» στην ευρεία του έννοια, προβάλλει όχι τόσο σαν νέο είδος όσο σαν ένας νέος κώδικας σχέσεων του επισκέπτη με το χώρο επίσκεψης και την τοπική κοινωνία. Αλλά και ο οικοτουρισμός «σε στενή έννοια», σαν μια δραστηριότητα αναζήτησης αξιοπερίεργων στοιχείων της φύσης, δεν παύει να αποτελεί μορφή αντίδρασης στο διαζύγιο της τουριστικής δραστηριότητας από την γνώση, τη χωρική μετακίνηση, την επαφή με την τοπική κοινωνία.
Πέρα από τις αμυντικές αντιδράσεις οποιασδήποτε μορφής, απαιτείται μια νέα στρατηγική και τακτική για ένα εναλλακτικό και οικολογικό τουρισμό. Απαιτούνται νέες κοινωνικές συμμαχίες- όχι μόνο με γνώμονα τα μεγέθη, γιατί το μικρό πολλές φορές δεν είναι όμορφο – αλλά και ένα νέο πολιτιστικό ρεύμα, που θα επιτεθεί στις συμβατικότητες και στα ελλείμματα του κατεστημένου τουρισμού.
.
ecocrete.gr . |
|
Cavo Sidero
