|
17 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007, ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ |
|
|
|
ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΘΡΩΝ -
Έδαφος
|
|
Ελένη Kαπετανάκη-Μπριασούλη
,
Κυριακή, 17 Ιούνιος 2007
|
Ήταν 17 Ιουνίου 1994 όταν στο Παρίσι τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν την Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης. ΓιΆ αυτό από τότε τη γιορτάζουμε κάθε χρόνο τέτοια μέρα για να μην ξεχνάμε… Αλλά δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τώρα που η κλιματική αλλαγή και το παγκόσμιο πρόβλημα του νερού την κρατούν αναπόφευκτα στο προσκήνιο. Το 2006 είχε ανακηρυχθεί Διεθνές Έτος Νερού και Ερημοποίησης ενώ το 2007 είναι αφιερωμένο στην μια (κοινή) παγκόσμια πρόκληση: την ερημοποίηση και την κλιματική αλλαγή.
Αλλά ενώ η ερημοποίηση είναι γνωστή και πολυσυζητημένη, η Διεθνής Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης και της Ξηρασίας (Σύμβαση, από εδώ και στο εξής) είναι παραμελημένη. Και δεν της αξίζει γιατί είναι μια καινοτόμος Σύμβαση, αλλιώτικη από τις άλλες, ακόμα κι από τις «αδελφές» της, τη Διεθνή Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα και τη Διεθνή Σύμβαση για το Κλίμα. Την κάνουν διαφορετική και ιδιαίτερα σημαντική τα ζητήματα στα οποία εστιάζουν οι στόχοι της, η προσέγγιση που υιοθετεί για να τα αντιμετωπίσει και να πετύχει τους στόχους καθώς και οι διαδικασίες και τα μέτρα που προτρέπει τις συμβαλλόμενες χώρες να ακολουθήσουν.
Ζητήματα και στόχοι
Η Σύμβαση έχει σχεδιαστεί σαν μια σύμβαση αειφόρου ανάπτυξης, και όχι απλά σαν μια περιβαλλοντική σύμβαση, γιατί έχει διπλή έμφαση: την αντιμετώπιση ενός σοβαρού περιβαλλοντικού προβλήματος, την υποβάθμιση της γης, μαζί με την επίτευξη κοινωνικο-οικονομικών στόχων, την εξάλειψη της φτώχειας και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στις πληττόμενες χώρες. Έτσι, θεωρείται ως το ιδανικότερο στρατηγικό εργαλείο στο παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης που ανταποκρίνεται στους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας (Millennium Development Goals) [1].
Στη Σύμβαση, ο ορισμός της ερημοποίησης, οι βασικές αρχές, όπως και οι γενικές και ειδικές υποχρεώσεις των συμβαλλομένων χωρών αντανακλούν και απορρέουν από τη θεμελιακή παραδοχή της άρρηκτης αλληλεξάρτησης των βιο-φυσικών και κοινωνικο-οικονομικών καθοριστικών παραγόντων και επιπτώσεων του φαινομένου. ΣΆ αυτά τα πλαίσια, θεωρείται απαραίτητη η κατανόηση της φύσης και της αξίας της γης και των σπάνιων υδατικών πόρων για να επιτευχθεί η αειφορική χρήση τους. Κρίνεται επίσης αναγκαία η ανάλυση του ρόλου του διεθνούς εμπορίου, των συνθηκών αγοράς, και του δημόσιου χρέους καθώς και της σχέσης μετανάστευσης και φτώχειας για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ερημοποίησης.
Η Σύμβαση έχει στο κέντρο του ενδιαφέροντος της τον χρήστη της γης και τις ειδικές ανάγκες και περιστάσεις των τοπικών κοινωνιών, ιδιαίτερα δε των ασθενέστερων ομάδων – γυναικών και νέων – στις πληττόμενες περιοχές και χώρες. Ουσιαστικά, επιχειρεί την αντιμετώπιση τοπικών φαινομένων σε παγκόσμια κλίμακα, σε αντίθεση με τις «αδελφές» της Συμβάσεις που αντιμετωπίζουν τα παγκόσμια φαινόμενα σε τοπική κλίμακα. Συνιστά δε τη δράση και συνεργασία σε όλα τα επίπεδα, από το τοπικό μέχρι το διεθνές, ως την εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για να αποδώσει αυτό το εγχείρημα.
Η ισχυρότερη ίσως έκφραση του σεβασμού στους ανθρώπους και τους τόπους είναι η αναγνώριση του κεντρικού ρόλου της τοπικής (παραδοσιακής) γνώσης για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Η γνώση αυτή, γέννημα μακροχρόνιας και άμεσης επαφής και διαλόγου των ντόπιων με τη γη και το περιβάλλον τους, έχει οικολογική και οικονομική αξία γιατί ενσωματώνει τους ιστορικά διαμορφωμένους τρόπους για την αντιμετώπισης της αβεβαιότητας και την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών. Το άρθρο 17(c) συγκεκριμένα συνιστά στις συμβαλλόμενες χώρες «να προστατεύουν, ενσωματώνουν, αναδεικνύουν και πιστοποιούν την τοπική γνώση, τεχνογνωσία και πρακτικές, εξασφαλίζοντας, στα πλαίσια της αντίστοιχης εθνικής νομοθεσίας και πολιτικών, ότι οι κάτοχοι αυτής της γνώσης θα ωφεληθούν άμεσα σε ισότιμη βάση και με αμοιβαία συμφωνημένους όρους, από οποιαδήποτε εμπορική εκμετάλλευση της ή από οποιαδήποτε τεχνολογική εξέλιξη που απορρέει απΆ αυτή τη γνώση.»
Προσέγγιση
Αυτονόητα, η Σύμβαση συνιστά ολοκληρωμένες, πολυ-επίπεδες και μακροχρόνιες προσεγγίσεις ως τον μόνο τρόπο για την καταπολέμηση της ερημοποίησης τόσο από την πλευρά των πληττόμενων όσο και από την πλευρά των ανεπτυγμένων χωρών. Η ολοκλήρωση αφορά (α) στην ταυτόχρονη, συνδυασμένη, ανάλυση των βιο-φυσικών, κοινωνικο-οικονομικών, πολιτισμικών και πολιτικών διαστάσεων του φαινομένου, όπου εκδηλώνεται, και στο σχεδιασμό των απαιτούμενων παρεμβάσεων, (β) στο συνδυασμό «εκ των άνω» και «εκ των κάτω» προσεγγίσεων, δεσμεύοντας τα ανώτερα επίπεδα να συμβουλεύονται τα κατώτερα και τα κατώτερα να συντονίζονται με τα ανώτερα με απώτατο σκοπό την επίτευξη ευρύτερης δυνατής συναίνεσης, (γ) στη διαρκή και διαχρονική στήριξη των δράσεων αντιμετώπισης της ερημοποίησης με γνώμονα τις βασικές αρχές της αειφόρου ανάπτυξης – την προφύλαξη και την πρόληψη. Χαρακτηριστική είναι η έμφαση στην εφαρμογή προληπτικών μέτρων στις περιοχές που είναι είτε ελαφρά είτε καθόλου υποβαθμισμένες.
Ουσιαστικά, η Σύμβαση εισάγει μια δια-δραστική (inter-active) οπτική στο χειρισμό της συμβιωτικής σχέσης κοινωνίας-περιβάλλοντος, σε αντίθεση με τις παλιότερες, την αντι-δραστική (re-active) και την προ-δραστική (pro-active), οπτικές. Παράλληλα, επιχειρεί να δομήσει μια διεθνή σύμπραξη που δεν περιορίζεται σε εθνικά κράτη αλλά εμπλέκει από υπερ-εθνικούς οργανισμούς, ΜΚΟ, ομοσπονδίες κρατών μέχρι και άτομα, εκείνους, δηλαδή, που επηρεάζονται άμεσα από την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης.
Διαδικασίες και μέτρα
Η Σύμβαση χαρακτηρίζεται από ισχυρή προσήλωση στο μοντέλο της καλής διακυβέρνησης ως μέσον για την καταπολέμηση της ερημοποίησης και ως σκοπό για την εξασφάλιση της αειφόρου ανάπτυξης. Στην Πέμπτη Σύνοδο των Συμβαλλομένων Μερών της Σύμβασης (Βόννη, 1999), η καλή διακυβέρνηση ορίστηκε ως «ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ κυβέρνησης και λαού που βασίζεται στην αμοιβαία κατανόηση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων όλων των εταίρων». Η Παγκόσμια Διάσκεψη για την Αειφόρο Ανάπτυξη (Γιοχάνεσμπουργκ, 2002) έκανε έκκληση για καλή διακυβέρνηση με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, του ιδιωτικού τομέα και των κυβερνήσεων. Στο Σχέδιο Εφαρμογής της Διάσκεψης προσδιορίζονται τα κύρια, αλληλένδετα, χαρακτηριστικά της σε εθνικό επίπεδο: συμμετοχή, ισότητα και δικαιοσύνη, διαφάνεια και ευθύτητα, ανταπόκριση στα προβλήματα των τοπικών κοινωνιών, αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα, προβλεψιμότητα, συνοχή, νομιμότητα και λογοδοσία.
Η Σύμβαση θεωρεί βασική υποχρέωση των κυβερνήσεων να προσφέρουν ένα θεσμικό πλαίσιο σαφών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε σχέση με τη χρήση των πόρων που θα καθιστά εφικτή την ανάληψη των απαιτούμενων δράσεων. Δίνει αποκλειστική έμφαση στην πλατιά δημόσια συμμετοχή και στην αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων για λήψη αποφάσεων (ώστε οι χρήστες να έχουν κίνητρο να ασχοληθούν με τη γη...). Είναι δε η μόνη Σύμβαση που αναφέρει ρητά τη συμμετοχή των ΜΚΟ.
Βασικό εργαλείο εφαρμογής της σε εθνικό επίπεδο είναι τα Εθνικά Σχέδια Δράσης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (ΕΣΔ) και σε περιφερειακό (π.χ. Μεσόγειος) τα Περιφερειακά Σχέδια Δράσης. Τα ΕΣΔ θα πρέπει να διαμορφώνονται στη βάση συμμετοχικών διαδικασιών δημόσιου σχεδιασμού με εμπλοκή και συμπράξεις όλων των ενδιαφερομένων μερών (ανδρών και γυναικών), να επωφελούνται από υπάρχοντα επιτυχημένα σχετικά σχέδια, να ενσωματώνονται στα εθνικά σχέδια για την αειφόρο ανάπτυξη, να συντονίζονται με άλλα σχέδια δράσης και να αποβλέπουν στην εφαρμογή. Τα ΕΣΔ θα πρέπει να ενσωματώνουν μακροχρόνιες στρατηγικές, να προσδιορίζουν καθαρά τους ρόλους των εταίρων, να παρακολουθούνται τακτικά, να αξιολογούνται, και να επικαιροποιούνται με διαρκείς, επαναλαμβανόμενες, συμμετοχικές διαδικασίες στη βάση της εμπειρίας από το πεδίο.
Κύρια χαρακτηριστικά του σχεδιασμού που προτείνει η Σύμβαση είναι η ευελιξία, που επιτρέπει προσαρμογή σε διαφορετικές και μεταβαλλόμενες καταστάσεις, και ο συντονισμός σε όλα τα επίπεδα, από τη συλλογή δεδομένων και πληροφορίας μέχρι τη συνεργασία τυπικών και άτυπων οργανισμών και την εξασφάλιση των απαιτούμενων πόρων.
Η Σύμβαση αναγνωρίζει ότι η επιτυχία των παραπάνω δράσεων εξαρτάται κρίσιμα από την ύπαρξη κατάλληλων και επαρκών υποδομών (capacity building) και συγκεκριμένα, θεσμών, παιδείας, διαρκούς εκπαίδευσης και δημόσιας ευαισθητοποίησης. ΓιΆ αυτό το λόγο δίνει προτεραιότητα στο σχεδιασμό, τη χρηματοδότηση και την εφαρμογή των σχετικών δράσεων
Οι παραπάνω λόγοι που κάνουν τη Σύμβαση σημαντική και φιλόδοξη είναι ακριβώς αυτοί που καθιστούν την πιστή εφαρμογή της μια μεγάλη πρόκληση. Η πολυ-επίπεδη συνεργασία και η δημόσια συμμετοχή «σκοντάφτουν» σε ζητήματα θεσμικών, πολιτισμικών, αναπτυξιακών και πολιτικών διαφορών ενός μεγάλου πλήθους τυπικών και άτυπων φορέων. Κυρίως, όμως, δυσχεραίνονται από την έλλειψη σαφούς νομικού πλαισίου τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο που θα νομιμοποιούσε τις σχετικές διαδικασίες διαβούλευσης και διαπραγματεύσεων, που ... δεν είναι καθημερινές πρακτικές στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Αυτά τα σημαντικά θέματα ίσως σχολιασθούν σε επόμενες επετείους. Μέχρι να καταργηθούν οι επέτειοι. Μέχρις ότου, δηλαδή, θα κρατά καλά ο φαύλος κύκλος των γενεσιουργών αιτίων της ερημοποίησης, η υλική και πνευματική φτώχεια και η λειψή δημοκρατία.
[1] Εξάλειψη ακραία φτώχειας και πείνας, επίτευξη παγκόσμιας πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, προώθηση ισότητας φύλων και δικαιωμάτων των γυναικών, μείωση παιδικής θνησιμότητας, βελτίωση υγείας της μητέρας, καταπολέμηση του AIDS, της ελονοσίας και άλλων λοιμωδών νόσων, εξασφάλιση περιβαλλοντικής αειφορίας, διαμόρφωση διεθνούς σύμπραξης για την ανάπτυξη (http://www.un.org/millenniumgoals).
Ελένη Kαπετανάκη-Μπριασούλη, Καθηγήτρια
Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
e.briassouli@aegean.gr
17 Ιουνίου 2007
.
ecocrete.gr . |
|
Τελευτ. ενημέρωση ( Κυριακή, 17 Ιούνιος 2007 )
|
|
Cavo Sidero
