Η όξυνση της περιβαλλοντικής κρίσης, η κλιματική αλλαγή, η μόλυνση τροφίμων, αέρα και νερού, η εξαφάνιση των χώρων πρασίνου στις πόλεις, καταστροφή οικοσυστημάτων και η εξαφάνιση ειδών ζώων και φυτών, το νέφος και το κυκλοφοριακό χάος, όλα αυτά είναι προβλήματα που απαιτούν αλλαγή πολιτικής από τις κυβερνήσεις και τους όποιους φορείς εξουσίας αλλά και αλλαγή τρόπων ζωής και συμπεριφοράς από τους πολίτες.
Για να αντιμετωπίσουμε αυτή την κρίσιμη κατάσταση πρέπει πολλά να αλλάξουν και μέσα στα μυαλά των ανθρώπων, νέες ιδέες να αναδυθούν, νέες αξίες να κυριαρχήσουν, αξίες όπως η ανάγκη του ανθρώπου να ζει κοντά στη φύση, να συνειδητοποιήσουμε ότι αποτελούμε κομμάτι της φύσης και δεν μπορούμε να ζήσουμε πέρα κι έξω από αυτήν, άρα θα πρέπει να βρίσκουμε τρόπους να ζούμε σε ισορροπία με αυτήν, με σεβασμό για τα άλλα είδη ζωής, φυτά και ζώα αλλά και με ισορροπία και σεβασμό στους άλλους ανθρώπους και τους διαφορετικούς πολιτισμούς.
Αλλαγές τέτοιου τύπου στη συνείδηση, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των πολιτών δε γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζονται μεγάλη προσπάθεια στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει το οικολογικό κίνημα, ενώ σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει και το σχολείο, ήδη από το νηπιαγωγείο, μιας και πολλές από τις συνήθειες και τις ιδέες που κυριαρχούν στη μετέπειτα ζωή μας έχουν τις ρίζες τους στην πρώτη παιδική ηλικία, τουλάχιστον σύμφωνα με τις ψυχαναλυτικές θεωρίες. Ακόμη όμως κι αν κανείς δε δέχεται τις ιδέες του Φρόυντ, όλοι αποδέχονται τον κρίσιμο ρόλο του νηπιαγωγείου στη διαμόρφωση των αυριανών πολιτών. Κι αυτό είναι που κάνει ακόμη μεγαλύτερες τις ευθύνες όλων εκείνων που αφήνουν τα νηπιαγωγεία στα υπόγεια, στα κοντέινερ και στις πολυκατοικίες, χωρίς κατάλληλους κι ανθρώπινους χώρους.
Γι' αυτό ίσως μια πρώτη σημαντική δραστηριότητα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι να διασφαλίσουμε την οικολογική ισορροπία στον ίδιο το χώρο του νηπιαγωγείου, φέρνοντας της φύση μέσα στο σχολικό χώρο, όχι μόνο με εικόνες, όσο κυρίως με ζωντανά φυτά τα οποία θα φροντίζουν τα παιδιά, δημιουργώντας κήπο στην αυλή, διεκδικώντας αυλή με χώμα, δέντρα και φυτά εκεί που δεν υπάρχει. Είναι επείγουσα η ανάγκη δημιουργίας σχολικών χώρων και αυλών που δεν θα κυριαρχούνται από το τσιμέντο. Όσο κι αν υποτίθεται ότι "το τσιμέντο δε λερώνει", τα παιδιά μας δε μπορεί να ζούνε συνεχώς σε ένα αποστειρωμένο περιβάλλον, εκτός του ότι αυτό δε συμβάλει στην οικολογική ισορροπία, δεν είναι και καθόλου υγιεινό, καθώς δημιουργούμε υπερευαίσθητα παιδιά, που δεν ξέρουν κυριολεκτικά τι είναι το χώμα, τρομάζουν και τρομάζουν κι αρρωσταίνουν στην παραμικρή τους επαφή με τη φύση. Πόσο υγιεινό είναι αυτό; Επιπλέον, ψυχολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι το τσιμέντο στην αυλή και η στενότητα χώρου στην αυλή και την τάξη αυξάνει την επιθετικότητα των παιδιών, τη δημιουργία συμμοριών κλπ.
Μια άλλη σημαντική δραστηριότητα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μπορεί να είναι η επίσκεψη σε χώρους φυσικού κάλλους, δάση, λίμνες, ποτάμια, πάρκα. Μια επίσκεψη στο κοντινό πάρκο ή δασάκι είναι μια καλή κι εύκολα υλοποιήσιμη ιδέα, καθώς συνήθως δεν απαιτεί την κίνηση με λεωφορεία, η οποία είναι αρκετά δύσκολη στα νηπιαγωγεία.
Τέτοιοι χώροι όπως ο Δημοτικός Κήπος στα Χανιά, τα Πευκάκια, το κοντινά άλση των Αγίων Αποστόλων και του Αγίου Ματθαίου κ.ο.κ είναι χώροι από τους οποίους τα παιδιά μπορούν να αποκομίσουν πολλές χρήσιμες εμπειρίες. ΚατΆ αρχάς μια επίσκεψη πρέπει να την προετοιμάζουμε έχοντας εμείς οι εκπαιδευτικοί επισκεφτεί από πριν το χώρο, για να σχεδιάσουμε τη διαδρομή, να εντοπίσουμε πιθανούς κινδύνους, να δούμε πού θα μπορέσουν τα παιδιά να παίξουν και να ξεκουραστούν, καθώς κάθε εκπαιδευτική επίσκεψη πρέπει να προβλέπει χώρο και χρόνο ξεκούρασης για τα παιδιά.
Στους χώρους αυτούς μαθαίνουμε με όλες τις αισθήσεις μας, όχι μόνο ακούγοντας κάποιον υπεύθυνο του Δήμου ή του Δασαρχείου ή κάποιον από μια οικολογική οργάνωση να μας μιλάει για το συγκεκριμένο χώρο, αλλά ακούγοντας από πρώτο χέρι τα πουλιά και τους ήχους της φύσης, τους οποίους μπορούμε να ηχογραφήσουμε για να ακούσουμε και να συζητήσουμε γιΆ αυτούς στην τάξη αργότερα, να τους συγκρίνουμε με τους ήχους της πόλης, των μηχανών,, του εργοστασίου κλπ. Ένα ωραίο παιχνίδι που μπορούμε να παίξουμε σε ένα τέτοιο χώρο είναι το "κλείνω τα μάτια μου κι ανοίγω τα αυτιά μου", που οξύνει την ακοή και την προσοχή των παιδιών και τους δίνει την ευκαιρία να μάθουν να ξεχωρίζουν διαφορετικούς ήχους, να αναγνωρίζουν συγκεκριμένους ήχους, να γνωρίζουν τον ηχητικό πλούτο της φύσης.
Στη διάρκεια μιας τέτοιας επίσκεψης μπορούμε όχι μόνο να δούμε τη φύση αλλά και να την καταγράψουμε με ζωγραφιές, φωτογραφίες, βίντεο που θα δούμε, θα εκθέσουμε και θα συζητήσουμε γι΄ αυτές αργότερα στο σχολείο. Οι εικόνες αυτές μπορούν να καταγράφουν την ομορφιά, ό,τι φαίνεται αξιοπρόσεκτο σε κάθε παιδί, τις δραστηριότερές μας στο χώρο, τα προβλήματα όπως π.χ. τυχόν σκουπίδια. Μπορούμε ακόμη να παρατηρήσουμε ζώα π.χ. πουλιά χρησιμοποιώντας κιάλια ή τηλεσκόπιο και να αναγνωρίσουμε το συγκεκριμένο είδος μέσα από έναν σχετικό οδηγό, βιβλίο που περιέχει διάφορα είδη πουλιών ή ζώων. Αυτή είναι μια δραστηριότητα που αρέσει πού στα παιδιά και συνιστάται σε υγρότοπους (λίμνες όπως αυτές της Αγιάς και του Κουρνά και ποτάμια), ιδίως την άνοιξη ή το φθινόπωρο που περνάνε και τα μεταναστευτικά πουλιά.
Μπορούμε ακόμη να αγγίξουμε, δέντρα, φυτά, το χώμα και την άμμο, να ξεχωρίσουμε τις διαφορετικές μυρωδιές που συναντάμε, να ξεκινήσουμε μια συλλογή από φύλλα ή δείγματα φυτών για ένα φυτολόγιο που θα κάνουμε στο σχολείο, να παίξουμε μια σειρά παιχνίδια όπως το κυνήγι θησαυρού κ.ά.
Για τέτοιες επισκέψεις γνωριμίας με τη φύση .προσφέρονται και χώροι όπως το Πάρκο Διάσωσης Χλωρίδας και Πανίδας του Πολυτεχνείου Κρήτης στον Προφήτη Ηλία των Χανίων και το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο, όπου μπορούμε να ξεναγηθούμε από ειδικούς επιστήμονες στον πλούτο της τοπικής χλωρίδας της Κρήτης. ¶λλοι χώροι επίσκεψης μπορεί να είναι η βιοτεχνία ανακύκλωσης γυαλιού στο Κόκκινο Χωριό και το εργοστάσιο Μηχανικής Διαλογής και Κομποστοποίησης των Απορριμμάτων στην Κορακιά Ακρωτηρίου που λειτουργεί με ευθύνη της Διαδημοτικής Επιχείρηση Στερεών Απορριμμάτων (ΔΕΔΙΣΑ).
Επισκέψεις μπορούμε να οργανώσουμε όμως όχι μόνο στη φύση αλλά και σε εργοστάσια παραγωγής ενέργειας όπως αυτό της Ξυλοκαμάρας. Μια καλή επίσκεψη είναι σε ένα από τα δυο υδροηλεκτρικά εργοστάσια που έχουμε στα Χανιά, στην Αγιά και στη Γεωργιούπολη, όπου μπορούμε να δούμε πώς παράγεται ενέργεια, κι ιδίως πώς μπορούμε να έχουμε ρεύμα χωρίς να ρυπαίνουμε την ατμόσφαιρα και να καταστρέφουμε τη φύση. Η επίσκεψη αυτή μπορεί να συνδυαστεί και με παρατήρηση πουλιών και εκπαιδευτικά παιχνίδια στον υγρότοπο στον οποίο βρίσκονται τα εργοστάσια αυτά. Έτσι τα παιδιά συνειδητοποιούν την πολυτιμότητα του νερού, που δε χρησιμεύει μόνο για να το πίνουμε εμείς αλλά και για τα ζώα και τα φυτά, για το πότισμα των καλλιεργειών και για να παράγουμε ενέργεια. Αυτοί οι χώροι είναι σχετικά εύκολα προσβάσιμοι μετά από συνεννόηση με τη ΔΕΗ. Πιο δύσκολη είναι η πρόσβαση στο αιολικό πάρκο στον Πλάτανο Κισάμου.
Μια επίσκεψη που περιλαμβάνει και επίσκεψη σε χώρο φυσικού κάλλους, υδροηλεκτρικό εργοστάσιο και οργανωμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες είναι η επίσκεψη σε ένα Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης όπως αυτό του Βάμου Χανίων. Το σχολείο που θέλει να επισκεφθεί ένα Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης πρέπει να συμπληρώσει σχετική αίτηση στη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (στο τμήμα Περιβαλλοντικής Αγωγής) στην αρχή της σχολικής χρονιάς, συνήθως γύρω στο Νοέμβριο. Στη συνέχεια το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης επικοινωνεί με το σχολείο και προγραμματίζεται η επίσκεψη. Τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης δέχονται συνήθως μικρούς αριθμούς μαθητών την ίδια μέρα (γύρω στους 30), έτσι ώστε να μπορούν όλα τα παιδιά να συμμετέχουν ενεργά στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες και τα παιχνίδια.
Επειδή όμως στη φύση δεν πρέπει να είμαστε μόνο επισκέπτες, μπορούμε να οργανώσουμε και δραστηριότητες συμβολικού καθαρισμού μιας ακτής, ενός πάρκου ή ενός δάσους. Η ενέργεια αυτή δεν έχει το νόημα του πλήρους καθαρισμού, ούτε αναλαμβάνουμε εμείς τις ευθύνες του Δήμου, και των άλλων αρμόδιων. Γίνεται σε μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης των παιδιών, της τοπικής κοινωνίας και των υπεύθυνων φορέων, γιΆ αυτό και καλό είναι να δημοσιοποιείται, ώστε να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Για τους καθαρισμούς αυτούς μοιράζουμε γάντια σε κάθε παιδί και συγκεντρώνουμε τα σκουπίδια σε σακούλες που παραδίδουμε στους υπεύθυνους του τοπικού Δήμου ή μεταφέρουμε στους κοντινότερους κάδους. Τέτοιες δραστηριότητες καλό είναι γίνονται σε συνεργασία με τον τοπικό Δήμο, όπως κι οι δενδροφυτεύσεις. Ένα τέτοιο καλό παράδειγμα ήταν η πρόσφατη δενδροφύτευση ου έκαναν τα σχολεία της Καντάνου, φυτεύοντας 400 δέντρα στην είσοδο της Καντάνου. Κάθε παιδί φύτεψε το δικό του δέντρο, τοποθετώντας και ταμπελάκι με το όνομά του πάνω στο δέντρο.
Μια επίσκεψη που περιλαμβάνει και επίσκεψη σε χώρο φυσικού κάλλους, υδροηλεκτρικό εργοστάσιο και οργανωμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες είναι η επίσκεψη σε ένα Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης όπως αυτό του Βάμου Χανίων.
Πολλά πράγματα μπορούν να γίνουν και μέσα στο σχολείο:
* Βιντεοπροβολές
* Επισκέψεις ειδικών που συζητάνε με τα παιδιά.
* Ζωγραφική ή κολλάζ π.χ. για τις πυρκαγιές
* Κατασκευή κούκλας και παραστάσεις κουκλοθέατρου όπως π.χ. "Η Σταχτοπούτα στο βασίλειο του Ήλιου" που περιλαμβάνεται στο εκπαιδευτικό "Βαλιτσάκι της Ενέργειας" που ετοίμασε το Ενεργειακό Κέντρο της Περιφέρεια Κρήτης.
* Δραματοποίηση μύθων σχετικών με τη φύση όπως π.χ. του μύθου για τον ανταγωνισμό της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την ονομασία της Αθήνας.
* Ανάγνωση και δραματοποίηση παραμυθιών.
* Μουσικοκινητικά παιχνίδια όπως π.χ. αυτά που περιλαμβάνονται στα βιβλία – CD της Τατιάνας Ραϊση - Βολανάκη. Παιχνίδια όπως "Η λίμνη των κύκνων" με την αντίστοιχη μουσική και δίνουν ευκαιρία κίνησης στα παιδιά και μαθαίνουν παίζοντας.
* Χρησιμοποιούμε εκπαιδευτικά πακέτα όπως π.χ. για τη θαλάσσια χελώνα, τη φώκια, τον γυπαετό, την ενέργεια κλπ.
* Συμμετέχουμε σε ένα δίκτυο σχολείων που ασχολούνται με παρόμοιο θέμα (π.χ. στο Δίκτυο Π.Ε. για την Ελιά).
* Αξιοποιούμε το διαδίκτυο για την αναζήτηση πληροφοριών και εικόνων από σελίδες οικολογικών οργανώσεων αλλά για να παίξουμε σε απευθείας σύνδεση εκπαιδευτικά παιχνίδια στη σελίδα π.χ. της Greenpeace ή και για να δούμε ταινίες κινουμένων σχεδίων π.χ. για τη θαλάσσια ζωή.
* Παίζουμε εκπαιδευτικά παιχνίδια στον υπολογιστή. (π.χ. για τη θαλάσσια χελώνα).
* Κατασκευάζουμε παιχνίδια από παλιά υλικά (επαναχρησιμοποίηση υλικών).
* Φτιάχνουμε το δικό μας χαρτί από παλιές εφημερίδες (ανακύκλωση χαρτιού).
* Συζητάμε όλες αυτές τις δραστηριότητές μας μέσα κι έξω από το σχολείο αντλώντας συμπεράσματα, ιδέες και νέες πρακτικές.
Όλα τα παραπάνω ή όσο από αυτά ή άλλα σχετικά που επιλέγουμε να κάνουμε στο σχολείο μας μπορούμε να τα βάλουμε σε ένα χαρτί, ως Σχέδιο Προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (γύρω στο Νοέμβριο), προβλέποντας π.χ. 1-2 δραστηριότητες το μήνα ή βδομάδα. Στην περίπτωση που το κάνουμε αυτό, ο υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης προσπαθεί να βοηθήσει βρίσκοντας υλικό, πηγές, ειδικούς και οργανώνοντας επιμορφωτικά προγράμματα.
Φώτης Ποντικάκης
Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Αγωγής της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Χανίων
.
ecocrete.gr . |
ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΘΡΩΝ
Cavo Sidero
