|
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Υπό τη σκιά της σοβαρότατης οικονομικής κρίσης που περνάει η χώρα μας τα τελευταία χρόνια, γεγονότα όπως ο «εορτασμός» της παγκόσμιας ημέρας του βουνού στις 11 Δεκεμβρίου 2011, μας υπενθυμίζουν πως η «πολυπόθητη» ανάπτυξη στον τόπο μας μπορεί να επιτευχθεί με αναπτυξιακές δραστηριότητες και στα βουνά μας, τα οποία συγκροτούνται από ποικίλους και χρησιμότατους φυσικούς πόρους. Τέτοιες εν δυνάμει δραστηριότητες είναι η προστασία και ορθολογική διαχείριση του νερού, των δασών και του εδάφους τους, ο ορεινός τουρισμός και η αναψυχή, η βιώσιμη κτηνοτροφία, η διαχείριση του κινδύνου και της κρίσης ακραίων καιρικών φαινομένων (πυρκαγιών, ξηρασιών, πλημμυρών), η λήψη μέτρων για την προσαρμογή μας στην αλλαγή του κλίματος των ορεινών περιοχών κ.λπ. Κατά συνέπεια, η 11η Δεκεμβρίου έχει κάθε χρόνο ιδιαίτερη οικονομική και περιβαλλοντική σημασία αφού είναι αφιερωμένη στα βουνά του πλανήτη μας και επομένως και στα βουνά της χώρας μας. Η ημέρα αυτή προστέθηκε στο «παγκόσμιο εορτολόγιο» ως ημέρα του βουνού από τα Ηνωμένα Έθνη το 2003 και από τότε «γιορτάζεται» κάθε χρόνο. Οι κυριότεροι λόγοι που καθόρισαν τον «εορτασμό» αυτό ήταν, πρώτον η ανάγκη επανασυνειδητοποίησης από τον κόσμο της μεγάλης και πολλαπλής σημασίας που έχουν τα βουνά για τη ζωή του. Δεύτερον ήταν η επισήμανση και υπενθύμιση των ευκαιριών αλλά και των δυσκολιών για ορθολογική ανάπτυξη των βουνών και των ορεινών περιοχών γενικότερα και τρίτον ήταν η δημιουργία συνεργασιών μεταξύ ατόμων, ομάδων, φορέων και κρατών για τη διευθέτηση των προβλημάτων τους.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΟΥΝΩΝ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΕΜΒΙΟ ΚΑΙ ΑΒΙΟΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ
Από τους τρεις παραπάνω λόγους καθορισμού της ημέρας του βουνού που αναφέρθηκαν, η ισχύς του πρώτου ξεκινάει από το μακρινό παρελθόν, ενώ οι δύο άλλοι έκαναν αναγκαία την ισχύ τους τις τελευταίες κυρίως δεκαετίες. Αναλυτικότερα, η μεγαλοπρέπεια, η δύναμη, η αγριότητα, η λαμπρότητα, αλλά και το μυστήριο, το ανεξήγητο και το δέος των βουνών, διέγειραν την περιέργεια και αιχμαλώτιζαν τη φαντασία του ανθρώπου από τα πρώτα χρόνια της οργανωμένης κοινωνικής του ζωής. Επομένως συνδετικοί κρίκοι μεταξύ ανθρώπου και βουνών υπήρξαν πρώτα η θρησκεία και η παράδοση. Έτσι, υψηλές και απρόσιτες κορυφές των βουνών θεωρούνταν η κατοικία των Θεών διάφορων θρησκειών. Τέτοια βουνά ήταν ο Όλυμπος στην Ελλάδα, το Κάϋλας στο Θιβέτ, το Κένυα στην Αφρική, το Σινά στην Αίγυπτο κλπ. Αργότερα, τα βουνά θεωρήθηκαν τα «μονοπάτια» που οδηγούσαν από τη Γη στον ουρανό και στο Θεό κάθε θρησκείας. Αυτό απεικονίσθηκε με το κτίσιμο μοναστηριών στις απόκρημνες πλαγιές των Ιμαλαΐων από ερημίτες του Θιβέτ, στις κορυφές των μετεώρων από μοναχούς στην Ελλάδα κ.λπ. Επιπλέον ο άνθρωπος έδινε τότε απάντηση και διέξοδο στους φόβους του για τα βουνά και στο ανεξήγητο αυτών, χαρακτηρίζοντας κάποια ως βουνό του διαβόλου, του δαίμονα, του δράκου κ.λπ.
Πολύ αργότερα βέβαια σε σχέση με το μακρινό παρελθόν που αναφέρθηκε και ειδικότερα από τις αρχές του περασμένου αιώνα άρχισε βαθμιαία η κατανόηση της σημασίας των βουνών για τη ζωή του ανθρώπου από οικονομικής και κυρίως από περιβαλλοντικής άποψης. Σχετικά με το θέμα αυτό, τα βουνά αντιπροσωπεύουν το 27% της χερσαίας επιφάνειας του πλανήτη μας, κατοικούνται από το 12% του παγκόσμιου πληθυσμού και παρέχουν στο 40-45% αυτού τους φυσικούς τους πόρους, αλλά και άλλα αγαθά. Για παράδειγμα, από τα είκοσι φυτά που παράγουν το 80% περίπου της ανθρώπινης τροφής, τα 6 (30%) έχουν βουνίσια καταγωγή (καλαμπόκι, πατάτα, ντομάτα, κριθάρι, μηλιά και σόργο). Βουνίσια καταγωγή έχουν επίσης και πολλά οικόσιτα θηλαστικά ζώα (πρόβατο, κατσίκα, γιακ, αλπάκα, λάμα κ.λπ.). Ακόμα, τα βουνά είναι οι «πύργοι» γλυκού νερού του πλανήτη μας και ανταποκρίνονται στις ανάγκες νερού τουλάχιστον στο 50% του πληθυσμού του.
Επισημαίνεται ακόμα πως τα περισσότερα από τα βουνά συγκροτούν και αξιοθαύμαστα τοπία με ευρεία ποικιλία οικοσυστημάτων και πλούσια βιοποικιλότητα, η οποία ανέρχεται στο 25% της συνολικής όλων των χερσαίων οικοσυστημάτων. Επιπλέον τα βουνά είναι δημοφιλείς προορισμοί για αναψυχή και τουρισμό και συγκροτούν περιοχές σπουδαίας πολιτιστικής ποικιλότητας, γνώσεων και κληρονομιάς. Στη σημασία των βουνών για τον άνθρωπο υπάγεται επίσης και ο καθορισμός του κλίματος της εγγύτερης και ευρύτερης περιοχής που ανυψώνονται. Και αυτό γιατί τα βουνά συμβάλλουν στην αύξηση της βροχής και του χιονιού που δέχονται, στη μείωση της θερμοκρασίας τους, στην αύξηση της υγρασίας και της ταχύτητας του αέρα, στην εκτροπή της κατεύθυνσης αυτού κ.λπ.
Τα βουνά όμως, όπως αναφέρθηκε, δεν είναι ακατοίκητα αφού εκεί διαβιούν αυτόχθονες πληθυσμοί και διάφορες μειονότητες (μοναχοί, ερημίτες κλπ). Η σημασία αυτών των ανθρώπων είναι ιδιαίτερα μεγάλη και κυρίως λόγω της πολιτιστικής τους κληρονομιάς, των παραδόσεων και των συνηθειών τους. Αναλυτικότερα, οι παραπάνω πληθυσμοί συμβάλλουν στη διατήρηση και προαγωγή των παραδοσιακών τους γνώσεων. Αυτές περικλείουν γεωργικές, δασικές και κτηνοτροφικές πρακτικές, συμπεριφορές και αντιδράσεις του βουνίσιου κόσμου σε αλλαγές των συνθηκών του πλανήτη μας, ιατρικές και θεραπευτικές τεχνικές, εφαρμογές χρήσεων της χλωρίδας και πανίδας, προφορικές παραδόσεις, τέχνες, χειροτεχνίες κ.λπ. Η διατήρηση και προαγωγή όλων αυτών των «παραδοσιακών επιστημών» αλλά και η υλοποίηση νέων αναπτυξιακών δραστηριοτήτων με την καθοδήγηση του τοπικού πληθυσμού, ο οποίος αποτελεί το ενδογενές δυναμικό, μπορούν να συμβάλλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη των βουνών και των ορεινών περιοχών γενικότερα.
Επιπλέον στα βουνά αναπτύσσονται και εξελίσσονται τα περισσότερα και σπουδαιότερα δάση του πλανήτη μας, ενώ το 2011 είναι – ως γνωστό – και «Παγκόσμιο Έτος των Δασών». Για τους λόγους αυτούς η φετινή ημέρα του βουνού επικεντρώνεται κυρίως στις σχέσεις «βουνού και δάσους», οι οποίες είναι προφανώς πάρα πολλές και ποικίλες. Οι σχέσεις αυτές, εκτός των άλλων, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικότατο ρόλο στην «πράσινη οικονομία και ανάπτυξη», καθώς και στα μέτρα προσαρμογής μας στην αλλαγή του κλίματος της Γης.
Τα βουνά του πλανήτη μας όμως είναι σήμερα ευάλωτα σε πληθώρα φυσικών και ανθρωπογενών κινδύνων. ΣΆ αυτούς περιλαμβάνονται η αλλαγή του κλίματος, οι σεισμοί, οι πυρκαγιές, η διάβρωση του εδάφους, οι γεωλισθήσεις, οι κατολισθήσεις, οι χιονοστιβάδες, οι αλλαγές των χρήσεων γης, η εντατικοποίηση της ορεινής γεωργίας, η μη ορθολογική κατασκευή μεγάλων τεχνικών έργων, οι πολεμικές συρράξεις κ.λπ. Αυτές οι «πιέσεις» υποβαθμίζουν δυστυχώς το περιβάλλον των βουνών, φθείρουν τις ομορφιές τους και επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα των φυσικών τους πόρων και άλλων αγαθών στον άνθρωπο. Η παραπάνω ευπάθεια των βουνών είναι όμως μια μεγάλη πρόκληση για προστασία και ορθολογική ανάπτυξή τους, καθώς οι επιπτώσεις της άναρχης ανάπτυξης είναι ιδιαίτερα έντονες, γρήγορες και μη αναστρέψιμες στις μέρες μας για τα οικοσυστήματα αυτών.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Όσον αφορά στα βουνά της χώρας μας σχετικά με το παγκόσμιο δίκτυο αυτών, όλα βρίσκονται σε πολύ υψηλή βαθμίδα αναφορικά με τη γεωγραφική τους θέση στον πλανήτη μας αφού δέχονται τις απαραίτητες και πολύ ευνοϊκές ποσότητες ακτινοβολίας από τον ήλιο καθώς και μεγάλα σχετικά ύψη ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Το ίδιο ισχύει και για τα φυσικά τους χαρακτηριστικά (γεωλογία, τοπογραφία, γεωμορφολογία κλπ.), τα οποία ποικίλουν σημαντικότατα. Η «σύμπτωση» των δύο παραπάνω κατηγοριών ευνοϊκών χαρακτηριστικών των βουνών της Ελλάδας (κλιματικών και φυσιογραφικών), συντελεί στη δημιουργία πολλών και ποικίλων μικροκλιμάτων στις πλαγιές και στις κορυφές τους και στην ανάπτυξη μιας πλουσιότατης χλωρίδας και πανίδας. Έτσι το τελικό προϊόν όλων αυτών των θετικών χαρακτηριστικών τους είναι η δημιουργία σπουδαιότατων οικοσυστημάτων και ελκυστικότατων τοπίων με πληθώρα εν δυνάμει χρήσεων γης και πολλών αναπτυξιακών δραστηριοτήτων, όπως εκείνες που αναφέρθηκαν.
Τα βουνά της Ελλάδας όμως, όπως και αλλού, είναι δυστυχώς και ευπαθή σήμερα τόσο σε φυσικούς όσο και σε ανθρωπογενείς κινδύνους. Οι σοβαρότεροι από αυτούς είναι η οι πυρκαγιές, η αλλαγή του κλίματος, η διάβρωση του εδάφους, η ανεξέλεγκτη βοσκή, η άναρχη διάνοιξη δρόμων στις πλαγιές τους, οι παράνομες επεκτάσεις οικισμών, η ρύπανση της ατμόσφαιρας, των υδατορευμάτων, του εδάφους τους κ.λπ.
Συμπερασματικά, τα βουνά μας είναι από τα ελκυστικότερα στον κόσμο, συντηρούν πολύμορφα και πλούσια οικοσυστήματα πολλών χρήσεων και ωφελειών, αλλά δυστυχώς περιστοιχίζονται και από πληθώρα φυσικών και ανθρωπογενών κινδύνων. Για τους λόγους αυτούς η φετινή παγκόσμια ημέρα του βουνού μας υπενθυμίζει την υποχρέωσή μας ως άτομα, ομάδες φορείς και κυρίως ως κράτος, να προστατεύσουμε και συντηρήσουμε τους ορεινούς όγκους της Ελλάδας. Επιπλέον, όπως αναφέρθηκε, με ορθολογική διαχείριση των φυσικών τους πόρων, μπορούμε να συμβάλλουμε στη βιώσιμη ανάπτυξη των βουνών μας και γενικότερα των ορεινών μας περιοχών μαζί με όλα τα οικοσυστήματα που αυτές περικλείουν. Τέτοιες αναπτυξιακές δραστηριότητες είναι φανερό πως αποτελούν το ισχυρότερο αντίδοτο στη σοβαρότατη οικονομική κρίση που περνάει αυτά τα χρόνια η χώρα μας.
Δρ Γεώργιος Μπαλούτσος Δασολόγος – Υδρολόγος Email: balgeorg@otenet.gr Τηλ.: 2103300578 Κιν.: 6946903659
.
ecocrete.gr . |
Cavo Sidero
