Οι Επιπτώσεις του Φράγματος Αποσελέμη στο φυσικό Περιβάλλον

Μιχάλης Δρετάκης
MSc, Βιολόγος-Ορνιθολόγος,
Υποψήφιος Διδάκτωρ του Παν. Κρήτης
Ερευνητής Μoυσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης

Αν ξεκινήσει κανείς να θέσει ερωτήματα για τις επιπτώσεις ενός έργου στο φυσικό περιβάλλον θα πρέπει να συνεκτιμήσει τέσσερα βασικά πράγματα:

α) ποια η κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος στην περιοχή του έργου και την ευρύτερη, επηρεαζόμενη από το έργο, περιοχή,

β) τι επιπτώσεις προκύπτουν στη φάση κατασκευής,

γ) τα επανορθωτικά μέτρα, που πρέπει να παρθούν και

δ) τις όποιες θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, στην περιοχή και ευρύτερα, κατά τη λειτουργία του έργου.

Αυτά τα θέματα πρέπει να είναι η κύρια αποστολή των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), που επιπλέον θα πρέπει να αφορούν το σύνολο του έργου και όχι να αφορούν τμήματα αυτού, όπως δυστυχώς συχνότατα συμβαίνει με τα δημόσια έργα στη χώρα μας, του φράγματος Αποσελέμη μη εξαιρουμένου. Πέρα από τη συχνή ανεπάρκεια αυτών των ΜΠΕ το αποτέλεσμα είναι η κατ’ ουσία μη απόδοση ουσιαστικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων στην μεγάλη πλειοψηφία των δημόσιων αλλά και των ιδιωτικών έργων και η συνεχιζόμενη υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, ιδιαίτερα στην  Κρήτη. Ένα άλλο μεγάλο θέμα είναι ποιος τελικά κρίνει τις ΜΠΕ και αν ο τυχόν συμβουλευτικός ρόλος δημοσίων ιδρυμάτων, όπως το Πανεπιστήμιο Κρήτης, όταν αυτός ζητείται, παίζει κάποιο ρόλο στια αποφάσεις της διοίκησης.

Βλέποντας συγκεκριμένα την περίπτωση του Αποσελέμη θα πρέπει να συνεκτιμηθούν όλα τα παραπάνω για να μη γίνει μια πρόχειρη εκτίμηση. Δυστυχώς αυτού του είδους η εκτίμηση έχει γίνει στις ΜΠΕ που αφορούν το έργο…

Προσωπικά ασχολούμενος για πολλά χρόνια, στο επίπεδο διδακτορικής διατριβής, για την πανίδα και ειδικότερα την ορνιθοπανίδα των τεχνητών υγροτόπων (φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών) της Κρήτης και έχοντας την Επιστημονική Επίβλεψη του Προγράμματος LIFE 2000 / 685 της ΕΕ για τους Μεσογειακούς Υγρότοπους και τις Τεχνητές Υδατοσυλλογές της Κρήτης πιστεύω ότι τα περισσότερα έργα που έχουν ήδη γίνει και γίνονται και αφορούν φράγματα αποβαίνουν τελικά θετικά στο ισοζύγιο περιβαλλοντικών ζημιών – οφελών. Έτσι οι νέες τεχνητές λίμνες αναδεικνύονται σε περιοχές μεγάλης σημασίας για την άγρια ζωή και για προστατευόμενα πτηνά και άλλα ζώα, ενώ μπορούν να συμβάλλουν, όταν γίνεται λογική χρήση, στην οικονομία του νερού στο νησί και στην βιώσιμη διαχείρισή του. Το ερώτημα είναι αν μπορεί να συμβεί κάτι ανάλογο στην περίπτωση του Αποσελέμη. Φοβάμαι πως όχι. Το φράγμα του Αποσελέμη ξεπερνά κατά πολύ την περιοχή της Λαγκάδας και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις στην όμορφη αυτή κοιλάδα και τους οικισμούς της.

Το ίδιο το φράγμα, ιδιαίτερα μεγάλο σε ύψος, δεν μπορεί να δώσει την, αναμενόμενη από την ΜΠΕ, μεγάλης οικολογικής αξίας τεχνητή λίμνη, λόγω της τεράστιας διαφοράς χειμέριας και θερινής στάθμης. Αυτό θα μπορούσε να αποφευχθεί με μικρής κλίμακας έργα εντός της περιοχής κατάκλισης τα οποία όμως δεν προβλέπονται ούτε ως περιβαλλοντικοί όροι. Ένα φράγμα μικρότερης κλίμακας (ύψος, λεκάνη κατάκλισης) θα ήταν σίγουρα φιλικότερο περιβαλλοντικά. Ακόμα και αν τελικά δεχτούμε ότι θα δημιουργηθεί ένας τεχνητός υγρότοπος με κάποια σημασία για διαχειμάζοντα ή μεταναστεύοντα είδη πτηνών θα πρέπει να συνεκτιμηθούν οι υπόλοιπες επιπτώσεις για να βρεθεί το περιβαλλοντικό ισοζύγιο.

Και είναι οι υπόλοιπες επιπτώσεις που είναι πολύ σοβαρές και βλάπτουν καίρια περιοχές του δικτύου NATURA 2000. Ειδικότερα, βλάπτουν την περιοχή Ειδικής Προστασίας για την Ορνιθοπανίδα στη βορειοδυτική οροσειρά της Δίκτης (κυρίως το Γωνιανό φαράγγι, και τη δασική περιοχή της Αμπέλου) καθώς και οικότοπους προτεραιότητας για προστασία με βάση την οδηγία 92/43 της Ευρωπαίκής Ένωσης (Μεσογειακά Εποχιακά Τέλματα στην ζώνη «πλημμυρών» του Oροπεδίου). Τα έργα που θα γίνουν για να διοχετεύσουν το «πλεονάζον» νερό του Οροπεδίου στο φράγμα, όπως κανάλια αποστράγγισης στην περιοχή Μονής Βιδιανής, τούνελ, σωλήνες και περιμετρικοί δρόμοι μέσα στο φαράγγι Γωνιών, φαίνoνται με την πρώτη ματιά να βλάπτουν πολύ περισσότερο την πανίδα και τη χλωρίδα της περιοχής, αλλά και την αισθητική του τοπίου, από όσο το φράγμα αυτό καθαυτό. Είδη πτηνών της οδηγίας 79/409, κάποια από αυτά, προτεραιότητας για προστασία στην Ε.Ε βλάπτονται άμεσα από τα έργα. Και πάλι όλες αυτές οι προφανείς επιπτώσεις δεν αξιολογούνται, ούτε καν περιγράφονται στις Μ.Π.Ε.

Πολλά  ακόμη θέματα όπως η σημασία του πλεονάζοντος χειμερινού νερού και χιονιού για την παραγωγικότητα και την εδαφολογική σύσταση στο οροπέδιο του Λασιθίου,  οι επιπτώσεις από παράλληλα έργα (δρόμοι, χώροι απόθεσης μπαζών, απόληψης υλικών) δεν αξιολογούνται καθόλου ή ανεπαρκώς από τις Μ.Π.Ε.

Τέλος τα μέτρα που προβάλλονται ως επανορθωτικά, αφορούν σχεδόν αποκλειστικά τις εκβολές του Αποσελέμη, ένα μικρό αλλά μοναδικό για την Κρήτη βιότοπο. Ακόμα και αν γίνουν αυτά τα μέτρα πράξη, κάτι για το οποίο η εμπειρία μας κάνει να έχουμε πολλές αμφιβολίες, είναι μια ελάχιστη συμβολή σε σχέση με την ζημιά στο φυσικό περιβάλλον που θα προκύψει από το έργο, αν αυτό τελικά γίνει στο σύνολό του.

Το ζήτημα που θέτω καταλήγοντας και μιλώντας γενικότερα είναι το ερώτημα:
Γιατί δυστυχώς οι μελετητές, στην πλειονότητα των περιπτώσεων των έργων, δεν είναι ειλικρινείς με τον εαυτό τους και τους συνανθρώπους τους παρουσιάζοντας την ωμή αλήθεια των περιβαλλοντικών συνεπειών αλλά σχεδόν πάντα ωραιοποιούν τις καταστάσεις; Επιπλέον οι τυχόν περιβαλλοντικοί όροι, είτε ανεπαρκείς είτε ανεφάρμοστοι λόγω ελλείψεως κονδυλίων, γιατί να μην εφαρμόζονται από τη φάση κατασκευής των έργων, όταν αυτό είναι δυνατόν; Και στη συγκεκριμένη περίπτωση του Αποσελέμη αυτό είναι δυνατόν. Όπως είναι ακόμη δυνατόν να αλλάξει η λογική του έργου ύδρευσης της πόλης του Ηρακλείου και της υπόλοιπης παραλιακής ζώνης του νομού προς μια διαφορετική κατεύθυνση φιλικότερη προς τις αρχές της βιωσιμότητας.

Moυσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης Πανεπιστήμιο Κρήτης
Τ.Θ. 2208, Τ.Κ.. 714 09, Ηράκλειο Κρήτης
τηλ 2810-393279, φαξ 2810-324366, e-mail: michdret@nhmc.uoc.gr

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.