1. Το νόημα της μετανάστευσης:
H μετανάστευση αποτελεί ένα σημαντικό φαινόμενο της ανθρώπινης ζωής. Απο καταβολής κόσμου, ο άνθρωπος μετακινείται από τόπο σε τόπο αναζητώντας πιο ευνοϊκούς τρόπους επιβίωσης. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στην έρημο της κεντρικής Ασίας γίνονταν μεταναστεύσεις ολόκληρων φυλών επί 3.000 χρόνια.
Είναι η γεωγραφική μετακίνηση των ανθρώπων από εάν τόπο σ' ένα άλλο για μόνιμη ή προσωρινή εγκατάσταση που γίνεται εκούσια ή ακούσια (αναγκαστική) με βαθύτερα αίτια (τουλάχιστον στην εκούσια), για αλλαγή του τρόπου ζωής και την αναζήτηση καλλίτερης τύχης. Αποτελεί γενικά μια μορφή πληθυσμιακής κινητικότητας μέσα στον περιβάλλοντα χώρο.
Μετά τον Α' παγκόσμιο πόλεμο, η μετανάστευση παίρνει πολλές καινούργιες μορφές, εκ των οποίων σπουδαιότερες και πολυπληθέστερες είναι η οικονομική μετανάστευση για λόγους εργασίας και η περιβαλλοντική μετανάστευση, λόγω κλιματικών αλλαγών και των εξ αυτών φυσικών καταστροφών. Ο πόλεμος αυτός έριξε τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης σε οικονομική κρίση, τις συνέπειες της οποίας προσπάθησε να αποφύγει σημαντικός αριθμός κατοίκων τους, μεταναστεύοντας στις ΗΠΑ, που δεν είχαν θιγεί άμεσα από την παγκόσμια σύρραξη και βάδιζαν σταθερά κι ανοδικά προς την κατάκτηση της παγκόσμιας ηγεμονίας. Παρόλα τα μέτρα που πάρθηκαν από τις κυβερνήσεις, η διαρροή των φτωχών Ευρωπαίων προς τη μεγάλη ήπειρο συνεχίστηκε και μετά τον πόλεμο αυτό, όπου χιλιάδες άτομα ξεκληρίστηκαν, ξεσηκώθηκαν και κυνηγήθηκαν από τους τόπους τους και μεταφέρθηκαν στα πιο απίθανα μέρη της γης. Το πρόβλημα της μετανάστευσης, που για την Ελλάδα είναι αρκετά σοβαρό, στη σύγχρονη εποχή είναι αρκετά πολύπλευρο και ιδιόμορφο.
Σχετικά με την κλιματική μετανάστευση υπάρχουν δύο διαφορετικοί τρόποι συσχέτισης τους.
α. Η αναγκαστική μετανάστευση εξαιτίας μεγάλων φυσικών καταστροφών:
Η μετανάστευση αυτή που σχετίζεται με την αλλαγή του κλίματος (π.χ. πλημμύρες, πυρκαγιές) συντελείται συνήθως στο εσωτερικό της χώρας (ενδεχομένως προς συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα) και αυτό γιατί η μετακίνηση προς το εξωτερικό απαιτεί πόρους, οι οποίοι υπο τις συνθήκες αυτές συνήθως δεν υπάρχουν και δεν μπορούν να βρεθούν. Όσο μικρότερη είναι η συντελεσθείσα καταστροφή και όσο περισσότερες οικονομικές δυνατότητες διαθέτει η πληγείσα περιοχή για να ανακάμψει, τόσο συντομότερη είναι η επάνοδος στον πληγέντα τόπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου είδους μετανάστευσης αποτελεί η περίπτωση των πυρκαγιών του 2007 στην Πελοπόννησο, όταν όσοι πληγέντες από τις πυρκαγιές μετοίκησαν, το έπραξαν στην συντριπτική τους πλειοψηφία κατευθυνόμενοι προς γειτονικές περιοχές εντός Ελλάδος. Ανάλογη περίπτωση στις ΗΠΑ είναι αυτή του τυφώνα Κατρίνα στη Νέα Ορλεάνη.
β. Η έμμεση μετανάστευση, που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή :
Πρόκειται κυρίως για τις περιπτώσεις, στις οποίες η ζωή στις χώρες αποστολής μεταναστών γίνεται βαθμιαία δυσκολότερη λόγω της κλιματικής μεταβολής που μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή της πρωτογενούς οικονομίας (γεωργία, αλιεία, κτηνοτροφία), φαινόμενα ερημοποίησης, αδυναμία πρόσβασης σε ασφαλές πόσιμο νερό και γενικότερη πτώχευση με αποτέλεσμα πολλοί από τους κατοίκους αυτών των περιοχών να επιλέγουν να μεταναστεύσουν είτε προς το εσωτερικό είτε προς το εξωτερικό. Λόγω του έμμεσου χαρακτήρα αυτού του τύπου μετανάστευσης δεν υπάρχει κάποιο ειδικό νομικό πλαίσιο που να διευκολύνει τη νόμιμη εγκατάσταση των ανθρώπων αυτών σε κάποια άλλη χώρα, καθώς δεν υπάρχει νομική θεσμοθέτηση της έννοιας του περιβαλλοντικού μετανάστη.
Ο αριθμός των ανθρώπων που μεταναστεύουν υπο αυτές τις συνθήκες δεν μπορεί εκ των προτέρων να υπολογισθεί με ακρίβεια. Με βάση τα στοιχεία της Διακυβερνητικής Επιτροπής (IPCC) του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, αναμένεται ότι μέχρι το 2050 θα μετακινηθούν εξαιτίας των περιβαλλοντικών μεταβολών περίπου 136 εκατ. άνθρωποι.
Από τους σοβαρότερους λόγους μετακίνησης φτωχών πληθυσμών είναι η απερήμωση και τη συνακόλουθη μείωση τόσο της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής όσο και των αποθεμάτων τροφίμων. Έχει επισημανθεί ότι παράδειγμα τα αποθέματα σιταριού είναι στα χαμηλότερα επίπεδα τους εδώ και 150 χρόνια ενώ έχει υπάρξει μείωση κατά 20% και των αποθεμάτων καλαμποκιού. Έως το 2020 υπολογίζεται ότι 60 εκατομμύρια άτομα θα μετακινηθούν από ερημοποιημένες περιοχές της υποσαχάριας Αφρικής προς την Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη, βάζοντας σε σοβαρή δοκιμασία τις υποδομές των χωρών υποδοχής.

2. Οικονομικοί μετανάστες :
Ένας σοβαρός τύπος μετανάστευσης είναι αυτός που γίνεται για οικονομικούς λόγους, η οποία παρουσιάζεται ιδιαίτερα έντονη με την έναρξη της εκβιομηχάνισης στις πιο προηγμένες χώρες. Στ πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα πάνω από 100 εκατ. άτομα μετανάστευσαν από την μια χώρα στην άλλη. Μεγάλη μεταναστευτική κίνηση παρατηρείται κυρίως, από όλα τα μέρη του κόσμου καθώς, πολλές χιλιάδες ανθρώπων μετακινούνται στο Νέο Κόσμο με τις απέραντες εκτάσεις εύφορης γης και την αλματώδη βιομηχανική ανάπτυξη που απαιτεί πολλά εργατικά χέρια. Η Ελλάδα υπήρξε από τις χώρες που προσέφερε στις ΗΠΑ το περισσότερο δυναμικό της καθώς από το 1990 έως το 1921 μετανάστευσαν συνολικά 384.000 άτομα. Η υπερπόντια αυτή μεταναστευτική δύναμη αναχαιτίστηκε όμως μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, με τα περιοριστικά μέτρα που έλαβε για να εμποδίσει την εισροή και άλλων ξένων μεταναστών, η κυβέρνηση των ΗΠΑ το 1920.
Τα κενά που δημιούργησε όμως η υπερπόντια αυτή μετανάστευση ήλθε να καλύψει στην Ελλάδα, ο πληθυσμός που μετακινήθηκε με την Μικρασιατική καταστροφή. Συνολικά την περίοδο αυτή επέστρεψαν στην χώρα πάνω από 1.300.000 πρόσφυγες. Οι επιπτώσεις δε, του μεγάλου αυτού αριθμού των προσφύγων ήταν μακροπρόθεσμα πολύ θετικές, καθώς, οι πιο πολλοί ήταν κάτοικοι πόλεων (Επιστήμονες, Έμποροι, Τεχνίτες ή Εργάτες) που με την πείρα τους στη βιομηχανία, τη βιοτεχνία, το εμπόριο και τις τραπεζικές συναλλαγές αναζωογόνησαν την ελληνική οικονομία.
Εμφανίσθηκαν έτσι, την περίοδο του μεσοπολέμου, πολλές βιομηχανίες που αύξησαν τις ευκαιρίες για απασχόληση των εργατών που έμεναν σε αδράνεια ή υποαπασχόληση, μειώνοντας παράλληλα την επιθυμία πολλών να μεταναστεύσουν σε άλλες χώρες, καθώς είναι γεγονός ότι, την περίοδο αυτή, με τα πλούσια μεταναστευτικά εμβάσματα από τις ΗΠΑ υπήρχε έντονο το συναίσθημα της ξενιτιάς. Στην αναχαίτιση του υπερπόντιου αυτού μεταναστευτικού ρεύματος συνετέλεσε πολύ με τις καταστρεπτικές συνέπειες, ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος. Από το 1950 αρχίζει έτσι πάλι η μετακίνηση κυρίως, προς την Αμερική, την Αυστραλία και τον Καναδά, λόγω της υποαπασχόλησης και της ανεργίας στην Ελλάδα. Θεωρείται ότι μόνο το διάστημα 1953-1964 μετανάστευσαν σε υπερπόντιες χώρες 250.000 Έλληνες.
Πολλά δυτικά -Ευρωπαϊκά κράτη που αποκαταστάθηκαν κοινωνικά, μετά τις ζημιές του πολέμου, και αύξησαν ραγδαία την οικονομία τους, απορρόφησαν όχι μόνο το δικό τους εργατικό δυναμικό, αλλά δημιούργησαν ανάγκες για ξένα εργατικά χέρια. Τα κράτη αυτά προσέλκυσαν έτσι, πολλούς Έλληνες όχι μόνο για τα ημερομίσθια που ήταν αρκετά υψηλά, αλλά και γιατί βρίσκονταν πιο κοντά στην πατρίδα και με τις συχνότερες επισκέψεις μετριαζόταν η νοσταλγία των ξενιτεμένων ενώ η μετακίνησή τους στοίχιζε λιγότερο. Η Γαλλία υπήρξε η πρώτη χώρα που ενδιαφέρθηκε για Έλληνες εργαζόμενους και υπέγραψε με την χώρα μας ειδικές μεταναστευτικές συμβάσεις που κατοχύρωναν τα δικαιώματα των μεταναστών και της οικογένειας τους που άφηναν φεύγοντας. Παρόμοιες μεταναστευτικές συμβάσεις έγιναν αργότερα, στο Βέλγιο, την Γερμανία, και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Η μεγαλύτερη όμως απορρόφηση του ελληνικού εργατικού δυναμικού έγινε από την Γερμανία.

Μανόλης Βουτυράκης
Φυσικός Περιβ/γος